Từng chi tiết của bài Tin Mừng Ga 2,13-22 đều có sức chất vấn mạnh mẽ cuộc sống Đạo của chúng ta trong tư cách cá nhân cũng như trong tư cách cộng đoàn.
“Gần đến lễ Vượt Qua của người Do Thái, Đức Giêsu lên thành Giêrusalem” (c.13). Đây là lễ đầu tiên trong ba lễ Vượt Qua được đề cập đến trong sách Tin Mừng thứ tư (x. 6,4; 11,55). Vào dịp này, người Do Thái lên Giêrusalem để thực hiện các cử hành phụng tự đặc biệt. Đức Giêsu cũng lên Giêrusalem và đến Đền Thờ. Tuy nhiên, điều Người gặp thấy ở đó lại không phải là đoàn dân đang tìm kiếm Thiên Chúa, mà là một cái chợ, một trung tâm buốn bán sầm uất. “Người thấy trong Đền Thờ có những kẻ bán chiên, bò, bồ câu, và những người đang ngồi đổi tiền” (c.14). Lễ Vượt Qua đã trở thành một phiên chợ thường niên, kéo dài, sầm uất và béo bở cho hàng lãnh đạo.
Đức Giêsu trực tiếp chứng kiến cảnh tượng đó. Và Người ra tay hành động.
“Người liền lấy dây làm roi mà xua đuổi tất cả bọn họ cùng với chiên bò ra khỏi Đền Thờ; còn tiền của những người đổi bạc, Người đổ tung ra, và lật nhào bàn ghế của họ” (c.15).
Hành động của Đức Giêsu “xua đuổi tất cả bọn họ [những kẻ bán chiên, bò]cùng với chiên bò ra khỏi Đền Thờ” (c.15b) cần được hiểu trong đường hướng của các ngôn sứ lên án nền phụng tự được thực hành bằng các hy lễ tốn kém. Đó là một nền phụng tự giả dối, vì được thực hiện cùng với những sự bất công và những sự bóc lột người nghèo. Các ngôn sứ đã không ngừng mạnh mẽ phản đối kiểu thờ phượng như thế, ví dụ Is 1,11-17; Gr 7,21-26; Hs 5,6-7; 8,13; Am 4,4-5; 5,21-24; Tv 50,13…
Nhưng Đức Giêsu còn đi xa hơn nữa. Khi Người đuổi ra khỏi Đền Thờ tất cả chiên bò tức là Người đang loại trừ khỏi đó tất cả những chất liệu làm nên các hy lễ, và với việc đó, Người đang tuyên bố rằng những hy lễ đó và cùng với chúng là chính nền phụng tự đang được cử hành, là không có giá trị gì cả.
Người không chỉ phàn nàn về một nền phụng tự che giấu bất công, nhưng là một nền phụng tự bất chính tự bản thân khi nó đã biến thành một phương thế bóc lột dân chúng. Sự kiện Người mạnh mẽ và kiên quyết loại khỏi Đền Thờ tất cả chiên bò, cho thấy rất rõ điều đó.
“Còn tiền của những người đổi bạc, Người đổ tung ra, và lật nhào bàn ghế của họ” (c.15c). Ở c.14, tác giả đã mô tả về những người đổi bạc rằng: họ đang ngồi. Chi tiết đó cho thấy hệ thống đổi tiền đã có một vị trí vững chắc và đầy quyền lực trong Đền Thờ. Hệ thống này cung cấp cho khách hành hương phương tiện để đóng thuế cho Đền Thờ bằng cách đổi cho họ những đồng tiền mà Đền Thờ chấp nhận. Thuế chính là một trong những nguồn thu chính yếu của Đền Thờ. Đền Thờ không thể chứa trong kho của mình những đồng tiền ngoại giáo, nhất là khi những đồng tiền ấy có in những hình ảnh hay chữ viết của các hoàng đế ngoại giáo.
Hành động Đức Giêsu đổ tung tiền của những kẻ đổi bạc và lật nhào bàn ghế của họ, vì thế, là sự phản đối hệ thống thuế Đền Thờ, coi đó là một sự lạm dụng phải bị lật nhào và đổ tung đi. Trong thực tế, đó cũng là một hệ thống bóc lột người nghèo.
Như vậy là Đức Giêsu đã trực tiếp và thẳng thắn tấn công vào hệ thống kinh tế của Đền Thờ, cái hệ thống mang lại cho các nhà lãnh đạo Do Thái giáo những nguồn lợi khổng lồ. Người đánh trúng vào tử huyệt của cả hệ thống đó.
“Người nói với những kẻ bán bồ câu: ” Đem tất cả những thứ này ra khỏi đây, đừng biến nhà Cha tôi thành nơi buôn bán” (c.16). Cũng như chiên bò, những con chim bồ câu là chất liệu làm nên các hiến lễ, nhưng không quan trọng như chiên bò. Xét ở một mức độ, những kẻ bán bồ câu có lẽ không thu lợi nhiều hơn những kẻ bán chiên bò trong Đền Thờ. Tuy nhiên, chính họ lại là những người duy nhất bị Đức Giêsu lên tiếng nói với, và là nói rất nặng lời: “Đừng biến nhà Cha tôi thành nơi buôn bán”. Họ bị quy trách việc làm cho Đền Thờ trở thành nơi buôn bán phàm tục. Hơn nữa, Đức Giêsu không đụng gì đến những chiếc lồng đựng chim câu của họ. Người yêu cầu chính họ phải đem những thứ ấy ra khỏi Đền Thờ.
Tất cả những điều đó có ý nghĩa gì?
Chim câu là động vật được dùng trong các hy lễ toàn thiêu để đền tội (Lv 1,14-17), trong các hy lễ thanh tẩy và xá tội (Lv 12,8; 15,14.29). Đó sẽ là hy lễ của những người nghèo trước hết (Lv 5,7; 14,22). Lễ toàn thiêu và hy lễ là những phương thế giao hòa với Thiên Chúa.
Vì thế, những người bán chim câu trong Đền Thờ là những kẻ thu lợi trực tiếp từ sự giao hòa của người nghèo với Thiên Chúa, và do đó, trong bản văn của chúng ta, họ là đại diện cho tất cả những phẩm trật có quyền “chấm mút” cách này cách khác trong những dịch vụ liên quan đến Thiên Chúa và ơn giao hòa với Người.
Hệ thống phẩm trật ấy bóc lột ngay cả những người nghèo khổ nhất khi bán cho họ những lễ phẩm dâng Thiên Chúa để được giao hòa với Người. Vì thế hệ thống phẩm trật ấy bị quy trách nặng nề.
Và chính những người đang tận dụng cái hệ thống phẩm trật ấy được yêu cầu phải thu xếp để xóa bỏ cái việc buôn bán vốn làm méo mó dung mạo của Thiên Chúa đó.
Như thế, trong số các sự lạm dụng và bóc lột đáng bị lên án đang diễn ra tại Đền Thờ, thì sự lạm dụng và bóc lột người nghèo bị Đức Giêsu lên án mạnh mẽ nhất.
Giuse Nguyễn Thể Hiện, C.Ss.R.
