Đức Thánh Cha Phanxicô phát biểu trong buổi tiếp kiến chung của ngài tại hội trường Paul VI tại Vatican ngày 1 tháng 9 năm 2021 (Ảnh: CNS / Paul Haring)
Năm 2001, Đức Hồng y Jorge Bergoglio là báo cáo viên cho Hội nghị thượng đỉnh của các Giám mục tại Vatican — và ngài không thích những điều mình chứng kiến.
Giáo hội Công giáo đã áp dụng cách tiếp cận từ trên xuống dưới nhằm tước bỏ bất kỳ quyền quyết định nào của các Giáo hội địa phương, và Hội đồng Giám mục chỉ còn là con dấu chấp thuận cho các kết luận đóng gói sẵn ở Rome.
Khi Đức Bergoglio trở thành Giáo hoàng Phanxicô trong Mật nghị năm 2013, tiến trình Thượng hội đồng đã nằm trong danh sách cải tổ của ngài.
“Có một vị Hồng y đã nói với chúng tôi điều gì nên thảo luận và điều gì không nên”, Đức Phanxicô chia sẻ về kinh nghiệm của mình tại Thượng hội đồng chung năm 2001 trong một cuộc phỏng vấn với tờ báo La Nation của Argentina vào năm 2014. “Điều đó sẽ không xảy ra bây giờ”, Đức Thánh Cha Phanxicô cho biết thêm.
Quá trình chuẩn bị và Thượng hội đồng năm 2023 có khả năng cách mạng hóa cách thức đưa ra các quyết định trong Giáo hội Công giáo và đồng thời thúc đẩy một cơ cấu thẩm quyền phi tập trung hơn.
Vào ngày 9 và 10 tháng 10, Đức Thánh Cha Phanxicô sẽ khai mạc quá trình chuẩn bị kéo dài 3 năm cho Thượng hội đồng năm 2023, trong đó sẽ tập trung vào việc cải cách tiến trình Thượng hội đồng. Quá trình chuẩn bị và Thượng hội đồng năm 2023, với chủ đề “Vì một Giáo hội Đồng nghị tính: Hiệp thông, Tham gia và Truyền giáo”, có khả năng cách mạng hóa cách thức đưa ra các quyết định trong Giáo hội Công giáo và đồng thời thúc đẩy một cơ cấu thẩm quyền phi tập trung hơn.
“Nếu mọi người chỉ nghĩ về điều này như một cuộc họp trên các cuộc họp, họ đang bỏ lỡ vấn đề”, Linh mục Dòng Tên David McCallum, Giám đốc điều hành của Chương trình Lãnh đạo sự Phân định của Đại học Gregorian ở Rome và là thành viên của Ủy ban Phương pháp luận của Thượng Hội đồng, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với hãng tin RNS.
Quá trình duyệt xét của Thượng hội đồng kéo dài ba năm sẽ diễn ra trong ba giai đoạn: giai đoạn địa phương ở cấp Giáo phận và Giáo xứ, giai đoạn lục địa có sự tham gia của các Hội đồng Giám mục trên toàn thế giới, và giai đoạn toàn cầu khi các Giám mục và giáo dân sẽ nhóm họp tại Rôma để thảo luận về những kết quả đạt được và những chủ đề được triển khai trong hai giai đoạn đầu. Để điều phối và hướng dẫn toàn bộ quá trình, Đức Thánh Cha Phanxicô đã thiếth lập một ban chỉ đạo gồm năm thành viên với hai Ủy ban về phương pháp luận và thần học.
Cơ cấu hàng Giáo phẩm mà Đức Thánh Cha Phanxicô đã từ chối tại Vatican vào năm 2001 hiện đang được phản ánh trong các Giáo phận Công giáo trên toàn cầu. Trong suốt lịch sử, “việc các Giám mục, những người thường là những nhà lãnh đạo được đào tạo và được trang bị cách tốt nhất trong khu vực cụ thể nơi có Giáo hội đó, trở nên rất tự nhiên, thực hiện quyền lãnh đạo của họ với tư cách là một thị trưởng”, Cha McCallum giải thích.
Phát biểu với tờ La Nation, Đức Thánh Cha Phanxicô cho biết việc quản lý Giáo hội “nằm trong tay tôi, sau khi tôi nhận được những lời khuyên cần thiết”. Khác xa với một sự áp đặt độc đoán, những người tổ chức Thượng hội đồng cho biết rằng vai trò của Đức Thánh Cha Phanxicô đó là đảm bảo sự thống nhất, giúp phân biệt tính đồng nghị với một cuộc tranh luận tại quốc hội.
Mục tiêu của ủy ban phương pháp luận trong giai đoạn đầu là cung cấp cho các Giáo phận và các Giáo xứ những hướng dẫn thúc đẩy không gian đối thoại giữa tất cả các thành viên của cộng đồng — giáo dân, Tu sĩ và những người bất hòa. Các Giám mục sẽ được đề nghị chỉ định một người tham khảo có công việc là hỗ trợ và tạo cơ hội gặp gỡ. Bằng cách hướng dẫn mọi người về sự phân định cá nhân và cộng đồng “Thượng hội đồng sẽ có đặc tính định đhình trước khi mọi người tham gia”, Cha McCallum nói.
Tại Venezuela, Rafael Luciani, Giáo sư chính thức tại Đại học Công giáo Andrés Bello ở Caracas và Giáo sư chuyên nghành tại Trường Thần học và Mục vụ của Đại học Boston, đã thảo luận về đồng nghị tính trong bối cảnh Mỹ Latinh.
Giáo sư Luciani là một nhà thần học giáo dân và là thành viên của Ủy ban Thần học của Thượng hội đồng. Công việc của ông, trước khi tiến trình Thượng hội đồng khai mạc ở Rôma, là điều phối các cuộc hội thảo thu hút sự tham gia của toàn thể Giáo hội Mỹ Latinh. Bằng cách đặt một chiếc kính lúp trên các Giáo xứ địa phương, Giáo sư Luciani hy vọng sẽ tìm ra một mô hình hấp dẫn để sau đó có thể áp dụng cho các Giáo phận và các Hội đồng Giám mục trên toàn thế giới.
Cuối cùng, Thượng hội đồng năm 2023 có thể sẽ thay đổi động lực quyền lực và các mối tương quan trong Giáo hội Công giáo, nhưng sự thay đổi “phải xuất phát từ các Giáo hội địa phương, chứ không phải từ Rome”, Giáo sư Luciani phát biểu với RNS.
Việc đảo ngược cấu trúc kim tự tháp của Giáo hội Công giáo có thể khiến một số người lo sợ, những người đề xướng thừa nhận, việc làm dấy lên lo ngại rằng Vatican sẽ trở thành một bước quan liêu trong quá trình đưa ra quyết định của Giáo hội hoặc – tệ hơn nữa – giống như một tổ chức phi chính phủ.
Thay vào đó, tiến trình Thượng hội đồng mới là “một đường xoắn ốc”, Cha Luciani giải thích, nơi mọi giai đoạn, các quyết định được gửi từ các Giáo phận đến các Hội đồng Giám mục đến Rôma và sau đó quay trở lại. “Trước hết, có một sự tương tác, đó không phải là một cách tiến hành tuyến tính”, Cha Luciani cho biết thêm.
“Nền văn hóa Giáo hội mới” này là tính mới mẻ thực sự của Thượng hội đồng, nhưng những nghi ngờ vẫn còn tồn tại trong các Giáo hội địa phương, nơi mà “câu hỏi lớn nhất”, theo Cha Luciani, “đó là vấn đề về thẩm quyền”.
Quyền lực gắn chặt với chủ nghĩa giáo quyền, một “sự bóp méo đối với chức tư tế” như Đức Thánh Cha Phanxicô đã nhấn mạnh, điều này cũng khiến giáo dân tin rằng những người đã lãnh nhận chức vụ Linh mục thì trổi vượt hơn cả, đặc biệt là khi thực thi quyền lực. Tham nhũng tài chính, những hãnh vi trái với luân lý và vấn nạn giáo sĩ lạm dụng tình dục chỉ là một vài ví dụ về hậu quả của hàng giáo sĩ “không thể bị sờ gáy”. Với tính đồng nghị, Đức Thánh Cha Phanxicô hy vọng sẽ phá vỡ một truyền thống vốn ràng buộc quyền lực không thể lay chuyển trong Giáo hội Công giáo với các thành viên thuộc hàng giáo phẩm.
Đồng nghị tính đặt ra mục tiêu đổi mới các cơ cấu quyền lực vốn đã đặc trưng cho Giáo hội Công giáo trong nhiều thế kỷ, nhưng để làm được như vậy thì phải đạt được một mục tiêu đầy tham vọng hơn: đào tạo các tín hữu, giáo dân và tôn Tu sĩ, đến với nhau trong cuộc đối thoại vào thời điểm khi mà hành vi cố thủ né tránh và phân cực đã biến “văn hóa gặp gỡ” của Đức Thánh Cha Phanxicô thành một khái niệm gần như không tưởng và – trớ trêu thay – một khái niệm gây chia rẽ.
Trong nỗ lực này, Thượng hội đồng “vượt ra ngoài tầm nhìn của Đức Giáo hoàng Phaolô VI và các cách thức tiến hành khác nhau của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II và Đức Nguyên Giáo hoàng Benedict XVI và thậm chí còn vượt xa các Thượng hội đồng đầu tiên của Đức Thánh Cha Phanxicô”, Cha Luciani nói.
Các quốc gia – dân tộc cũng nỗ lực để hòa giải sự khác biệt của thực tế địa phương với một thế giới ngày càng tập trung hóa. Các quốc gia như Hungary, Ba Lan, Brazil, Nga, Philippines và thậm chí cả Hoa Kỳ đã chuyển “sang cách thức độc đoán hơn bằng cách nỗ lực thiết lập trật tự như một biện pháp phòng thủ chống lại sự hỗn loạn và bất ổn”, Cha McCallum nói.
“Giáo hội, một tổ chức bắt nguồn từ đức tin, cần phải có thành tích tốt hơn là nhờ đến quyền lực từ trên xuống”, Cha McCallum cho biết thêm.
Các thành viên của Ủy ban Thượng hội đồng do dự không biết những thay đổi cơ cấu nào sẽ diễn ra tại Hội nghị thượng đỉnh Vatican vào tháng 10. Nó sẽ đánh bại mục đích của việc đến với nhau nếu không có “cảm thức về tính không thể đoán trước cũng như tính khả thi”, Cha McCallum nói.
Đức Thánh Cha Phanxicô hiểu Thượng hội đồng thiên về “các tiến trình bắt đầu” hơn là đạt được những kết quả tức thì. Việc cải cách các Chủng viện là điều cần thiết để thúc đẩy việc đao tạo các giáo sĩ có khả năng vượt qua những khác biệt và tìm ra những điểm chung, theo Cha McCallum.
“Chúng ta thừa nhận rằng đó là một quá trình mang tính thế hệ”, Cha McCallum nói.
Mặc dù kết luận này có vẻ gây ấn tượng sâu sắc, nhưng Thượng hội đồng không phải là bước đầu tiên trong tiến trình này. Nó được xây dựng dựa trên kinh nghiệm Chính thống giáo Đông phương về Thượng hội đồng Giêrusalem năm 1672 và những thay đổi được tiến hành tại Công đồng Vatican II năm 1962-1965, cũng như các Thượng hội đồng gần đây nhất dưới thời ba vị Giáo hoàng gần đây.
Đồng nghị tính đã hoạt động trước đây. “Chính sự chứng kiến của các Giám mục rằng họ đã thay đổi”, Cha Luciani nói, trích dẫn những ví dụ về các Giám mục đã được biến đổi trong xác tín của họ trong các Thượng hội đồng tại Vatican về Giới trẻ vào năm 2018 và Thượng hội đồng về khu vực Pan-Amazonian vào năm 2019.
Hội đồng Giám mục Mỹ Latinh, CELAM, có một khởi đầu trong việc áp dụng đồng nghị tính. Kể từ trước Hội nghị Aparecida năm 2007, nơi Đức Hồng y Bergoglio đóng vai trò chủ chốt, Giáo hội tại Châu Mỹ Latinh đã thu hút anh chị em giáo dân và cộng đồng địa phương tham gia vào các cuộc tham vấn sôi nổi nhằm thúc đẩy tinh thần trách nhiệm chung và đối thoại. Cha Luciani, một cố vấn chuyên môn của CELAM, cho biết tiến trình Thượng hội đồng này cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách “quay trở lại mô hình Giáo hội với tư cách là Mẹ của các Giáo hội”.
“Không chỉ là về việc ai sẽ đưa ra quyết định đó”, Cha Luciani nói, “mà còn về cách chúng ta cùng nhau đi đến quyết định đó”.
Cuộc mạo hiểm của Đức Thánh Cha Phanxicô để đóng vai trò với tư cách là một nhà Linh hướng theo tinh thần Ignatiô cho 1,2 tỷ người Công giáo trên thế giới — nếu thành công — có thể trở thành một tuyên bố phản văn hóa cho một cách thức mới để đưa ra các quyết định mà các thể chế khác có thể lưu ý.
Đồng nghị tính “cần phải chứng minh cho thế giới thấy rằng chúng ta có xác tín rằng chân lý và sự tốt lành thánh thiện tối hậu mà Thiên Chúa mời gọi chúng ta hướng tới sẽ không được thiết lập bởi quyền lực thế tục, thứ quyền lực kiểm soát đơn phương”, Cha McCallum nói. “Điều đó sẽ được thể hiện khi chúng ta bày tỏ tình yêu và tình cảm của mình với nhau một cách chân thực, khi chúng ta sống với sự toàn vẹn của các giá trị và hành vi của mình”.
Minh Tuệ (theo RNS)
