Trong bài phát biểu trước Ngoại giao đoàn được công nhận tại Tòa Thánh, Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi “chấm dứt ngay lập tức cuộc xung đột vô nghĩa này” ở Ukraine và bãi bỏ án tử hình, đồng thời nhắc lại giải pháp hai nhà nước ở Thánh địa, nhấn mạnh mối đe dọa về chiến tranh hạt nhân, và đưa ra lời kêu gọi thay mặt cho phụ nữ và phản đối vấn đề phá thai.
Đức Thánh Cha Phanxicô đã đề cập đến một loạt các chủ đề mang tính quốc tế trong cuộc họp đầu năm mới hàng năm của ngài với Ngoại giao đoàn được công nhận tại Tòa Thánh. Đức Thánh Cha đã nhấn mạnh những thách thức chính đối với thế giới của chúng ta và ảnh hưởng đến tất cả mọi người, chẳng hạn như cuộc chiến ở Ukraine và “sự chết chóc và hủy diệt” mà nó để lại phía sau, với những người chết không chỉ vì bom đạn mà còn vì đói và lạnh. Ngài đề cập đến những căng thẳng chính trị và xã hội ở Brazil, cũng như ở Peru và Haiti, bạo lực giữa người Israel và người Palestine, án tử hình ở Iran, và việc loại trừ phụ nữ khỏi giáo dục ở Afghanistan. Đức Thánh Cha Phanxicô dành sự quan tâm đến các cuộc khủng hoảng trên khắp thế giới: Syria và Yemen bị chiến tranh tàn phá với những người dân phải đối phó với bom mìn chết người; khủng bố ở Châu Phi; các cuộc xung đột ở Nam Caucasus; cuộc khủng hoảng xã hội, kinh tế và chính trị ở Lebanon; và bi kịch di cư đã biến Địa Trung Hải thành nghĩa địa.
Đức Thánh Cha Phanxicô phát biểu trước các nhà ngoại giao quốc tế tại Tòa Thánh vào ngày 9 tháng 1 năm 2023, tại Vatican (Ảnh: Truyền thông Vatican)
Thế chiến III
Trong bài phát biểu đề cập đến nhiều vấn đề trước các nhà ngoại giao được tổ chức theo truyền thống vào đầu năm mới, Đức Thánh Cha đã đưa ra một cái nhìn tổng quan về tình hình toàn cầu, đề cập đến những khu vực bất ổn nơi các cuộc xung đột và căng thẳng đang diễn ra hiện nay trên khắp năm châu. Thực tế nổi lên là một trong những “cuộc chiến tranh thế giới thứ ba”, thực sự mang tính chất toàn cầu, “trong đó các cuộc xung đột chỉ liên quan trực tiếp đến một số khu vực nhất định trên hành tinh, nhưng thực tế là liên quan đến tất cả”.
Nền dân chủ suy yếu
Đối mặt với bối cảnh thế giới này, Đức Thánh Cha kêu gọi mọi người hãy cùng nhau xây dựng hòa bình và củng cố nền dân chủ, do “sự phân cực chính trị và xã hội ngày càng gia tăng”, vốn đang suy yếu ở nhiều quốc gia, cùng với “độ rộng của tự do mà nó mang lại, mặc dù với tất cả những hạn chế của bất kỳ hệ thống con người”. Peru, Haiti và trong những giờ phút gần đây là Brazil, như đã thấy với vụ tấn công hôm 8 tháng 1 vào các tòa nhà cơ quan, là những ví dụ về các tình huống “đầy căng thẳng và các hình thức bạo lực” mà sự phân cực đó mang lại.
“Có một cấp thiết liên tục trong việc cần phải vượt qua lối suy nghĩ đảng phái và làm việc để thúc đẩy công ích”.
Thỏa thuận trung quốc
Những suy tư của Đức Thánh Cha Phanxicô, “lời kêu gọi hòa bình trong một thế giới đang chứng kiến sự chia rẽ đang ngày càng gia tăng và các cuộc chiến tranh”, như ngài mô tả, bắt đầu với lòng biết ơn đối với các đại sứ vì những thông điệp chia buồn của họ về việc Đức Bênêđictô XVI từ trần. Ngài cũng đề cập đến việc gia hạn Thỏa thuận tạm thời liên quan đến việc bổ nhiệm Giám mục giữa Trung Quốc và Tòa Thánh, “trong bối cảnh của cuộc đối thoại mang tính xây dựng và tôn trọng”.
“Tôi hy vọng rằng mối quan hệ hợp tác này có thể gia tăng, vì lợi ích của Giáo hội Công giáo và của người dân Trung Quốc”.
Mối đe dọa hạt nhân
Những suy tư của Đức Thánh Cha Phanxicô sau đó chuyển sang Thông điệp Pacem in Terris, hiện đang đánh dấu kỷ niệm 60 năm, được viết bởi Đức Gioan XXIII trong khi mối đe dọa về một cuộc chiến tranh hạt nhân do cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba vẫn còn tồn tại. Đức Thánh Cha nhấn mạnh rằng, “nhân loại sẽ chỉ còn cách sự tự hủy diệt chính mình một bước chân, nếu không chứng minh được khả năng đối thoại thắng thế… Đáng buồn thay, ngày nay cũng vậy, mối đe dọa hạt nhân lại tiếp tục gia tăng, và thế giới một lần nữa cảm thấy sợ hãi và đau khổ”.
Sau đó, Đức Thánh Cha Phanxicô tái khẳng định rằng “việc sở hữu vũ khí nguyên tử là điều trái với luân lý” bởi vì, như Giáo hoàng Gioan XXIII đã nhận xét, “không thể phủ nhận rằng cuộc xung đột nghiêm trọng có thể bắt đầu do một số tình huống ngẫu nhiên và không lường trước được”. Đức Thánh Cha nhấn mạnh những rủi ro mà vũ khí hạt nhân gây ra và “sự tàn sát và hủy diệt kinh hoàng mà chiến tranh sẽ mang lại sau nó”.
Trong lĩnh vực này, Đức Thánh Cha Phanxicô bày tỏ mối quan tâm đặc biệt về sự bế tắc trong các cuộc đàm phán về thỏa thuận hạt nhân Iran và hy vọng có một giải pháp tức thời để “đảm bảo một tương lai an toàn hơn”.
Chấm dứt chiến tranh tại Ukraine
Sau đó, Đức Thánh Cha Phanxicô tập trung suy nghĩ của mình vào Ukraine và đồng thời lên án các cuộc tấn công nhắm vào cơ sở hạ tầng dân sự “khiến nhiều người thiệt mạng không chỉ do súng đạn và các hành động bạo lực, mà còn do đói và lạnh cóng”.
“Hôm nay, tôi cảm thấy buộc phải lặp lại lời kêu gọi chấm dứt ngay lập tức cuộc xung đột vô nghĩa này, mà những tác động của nó được cảm nhận ở toàn bộ các khu vực, kể cả bên ngoài châu Âu, do hậu quả của cuộc chiến trong các lĩnh vực sản xuất năng lượng và lương thực, đặc biệt là ở châu Phi và ở Trung Đông”.
Bãi bỏ hình phạt tử hình
Đức Thánh Cha Phanxicô đã nhìn vào các khu vực khác trên thế giới, nơi có những khu vực căng thẳng. Đức Thánh Cha đã đề cập đến Iran, nơi án tử hình vẫn còn được thực hiện (vài ngày trước vụ hành quyết gần đây nhất), sau các cuộc biểu tình kêu gọi tôn trọng hơn đối với phẩm giá của phụ nữ.
“Án tử hình không thể được sử dụng cho một công lý thuộc nhà nước có chủ đích, vì nó không tạo ra sự ngăn cản cũng như không mang lại công lý cho các nạn nhân, mà chỉ thúc đẩy khát khao báo thù. Vì vậy, tôi kêu gọi chấm dứt án tử hình, vốn luôn luôn không thể chấp nhận được vì nó tấn công quyền bất khả xâm phạm và phẩm giá của con người, theo luật pháp của tất cả các quốc gia trên thế giới. Chúng ta không thể bỏ qua thực tế rằng, cho đến giây phút cuối cùng của họ, một người có thể ăn năn và thay đổi”.
Giải pháp hai nhà nước
Sau đó, Đức Thánh Cha hướng sự chú ý của mình đến Syria, một vùng đất vẫn còn nghèo đói và bị áp đặt các biện pháp trừng phạt: “Sự tái sinh của đất nước đó phải xảy ra thông qua những cải cách cần thiết, bao gồm cả cải cách hiến pháp”, Đức Thánh Cha Phanxicô nói. Với cùng nỗi thống khổ, ngài nhắc lại tình trạng bạo lực ngày càng gia tăng giữa người Palestine và người Israel, khiến nhiều người trở thành nạn nhân và “hoàn toàn mất lòng tin lẫn nhau”. Lời kêu gọi đảm bảo và tôn trọng hiện trạng của Giêrusalem, đồng thời tái khẳng định lập trường đã được Tòa Thánh bày tỏ:
“Tôi bày tỏ hy vọng rằng các nhà chức trách của Nhà nước Israel và Nhà nước Palestine có thể lấy lại sự can đảm và quyết tâm đối thoại trực tiếp để thực hiện giải pháp hai nhà nước trên mọi phương diện, phù hợp với luật pháp quốc tế và tất cả các nghị quyết thích hợp của Liên Hợp Quốc”.
Những thách thức ở Châu Phi, Caucasus và Trung Đông
Tiếp tục bài phát biểu, Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi sự chú ý đối với tình hình tại Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi ngài sẽ thực hiện chuyến Tông du vào cuối tháng 1 với tư cách là “vị lữ khách của hòa bình” và là nơi ngài hy vọng bạo lực ở phía đông của đất nước sẽ chấm dứt. Tương tự như vậy, Đức Thánh Cha đã góp thêm tiếng nói của mình vào lời kêu gọi hòa bình của người dân Nam Sudan.
Sau đó, Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi “ngừng bắn” ở Nam Caucasus, đồng thời kêu gọi “thả các tù nhân quân sự và dân sự”. Liên quan đến Yemen, Đức Thánh Cha lên án những cái chết của dân thường do các loại bom mìn, bất chấp lệnh ngừng bắn, trong khi về vấn đề Ethiopia, ngài kêu gọi cộng đồng quốc tế tăng cường cam kết giải quyết cuộc khủng hoảng nhân đạo.
Đức Thánh Cha bày tỏ mối quan ngại của mình về các cuộc khủng hoảng mà các dân tộc Burkina Faso, Mali và Nigeria đã trải qua, với hy vọng rằng các quá trình chuyển đổi đang diễn ra ở Sudan, Mali, Chad, Guinea và Burkina Faso sẽ diễn ra “trong sự tôn trọng những nguyện vọng chính đáng của những người dân có liên quan”.
Quay sang châu Á, Đức Thánh Cha bày tỏ sự lo lắng của mình đối với Myanmar, “từ hai năm nay đã trải qua tình trạng bạo lực, đau khổ và chết chóc”, cũng như đối với bán đảo Triều Tiên, nơi tinh thần thiện chí và cam kết sẽ tăng cường “vì mục tiêu đạt được hòa bình và thịnh vượng cho toàn thể người dân Triều Tiên”.
Giải trừ quân bị toàn diện
“Tuy nhiên, tất cả các cuộc xung đột đều dẫn đến những hậu quả chết người của việc liên tục viện đến việc sản xuất vũ khí mới và tinh vi hơn, đôi khi được biện minh bằng lập luận rằng hòa bình không thể được đảm bảo ngoại trừ trên cơ sở cân bằng vũ khí bình đẳng”, Đức Thánh Cha khẳng định.
“Cần phải thay đổi cách suy nghĩ này và tiến tới giải trừ quân bị toàn diện, vì không thể có hòa bình khi các loại công cụ chết chóc đang sinh sôi nảy nở”.
Tôn trọng phụ nữ
Để “dệt lại những sợi chỉ hòa bình”, vị Giám mục Rôma mời gọi chúng ta bắt đầu lại từ chân lý, công lý, tự do và liên đới. Trước hết, Đức Thánh Cha nói, chúng ta phải tôn trọng “quyền sống và sự toàn vẹn về thân thể” của con người. Đức Thánh Cha cho biết rằng điều này đặc biệt liên quan đến phụ nữ, những người thậm chí ngày nay, ở nhiều quốc gia, bị coi là “công dân hạng hai” hoặc “là đối tượng của bạo lực và lạm dụng, và bị từ chối cơ hội học tập, làm việc, sử dụng tài năng của mình và bị từ chối tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe, và thậm chí cả thức ăn”.
“Phụ nữ có thể tạo ra sự đóng góp độc đáo của họ cho đời sống xã hội và là đồng minh đầu tiên của hòa bình”.
Nói không với vấn nạn phá thai
Và hòa bình cũng đòi hỏi chúng ta phải bảo vệ sự sống, một điều tốt đẹp ngày nay đang bị đe dọa “đến mức quá thường xuyên ngay cả khi còn trong bụng mẹ, thông qua việc thúc đẩy quyền phá thai”, Đức Thánh Cha Phanxicô nói. “Tuy nhiên, không ai có thể đòi quyền đối với cuộc sống của một người khác, đặc biệt là một người bất lực và do đó hoàn toàn không có khả năng tự vệ”. “Tuy nhiên, không ai có thể đòi quyền đối với sự sống của một người khác, đặc biệt là một người bất lực và do đó hoàn toàn không có khả năng tự vệ”. Đức Thánh Cha kêu gọi “lương tâm của những người nam nữ có tinh thần thiện chí, đặc biệt là những người có trách nhiệm chính trị, nỗ lực bảo vệ quyền của những người yếu thế nhất và chống lại nền văn hóa thải loại, một nền văn hóa cũng ảnh hưởng một cách bi thảm đến những người bệnh tật, tàn tật và người cao niên”.
Sụ sợ hãi đối với sự sống
Về cơ bản, Đức Thánh Cha Phanxicô nhận xét, có một “nỗi sợ hãi đối với sự sống”, cũng chính là nỗi sợ hãi gây ra sự lo lắng trong việc tạo dựng một gia đình và sinh con để cái. Đức Thánh Cha chỉ ra rằng Ý là một ví dụ về “sự sụt giảm nguy hiểm về tỷ lệ sinh”. “Những nỗi sợ hãi được thúc đẩy bởi sự thiếu hiểu biết và thành kiến, và do đó dễ biến thành những sự xung khắc”, Đức Thánh Cha cho biết thêm.
Giáo dục, liều thuốc giải độc cho sự sợ hãi
Liều thuốc giải độc chính là giáo dục: “Công việc giáo dục luôn đòi hỏi phải thể hiện sự tôn trọng toàn diện đối với con người và đối với diện mạo tự nhiên của họ, đồng thời tránh áp đặt một cách nhìn mới lạ và mơ hồ về con người”.
“Không thể chấp nhận được việc một bộ phận dân cư bị loại khỏi lĩnh vực giáo dục, như đang xảy ra với phụ nữ Afghanistan”.
Trong khi đề cập đến chủ đề giáo dục, Đức Thánh Cha đã đưa ra lời kêu gọi mạnh mẽ đối với các quốc gia “hãy can đảm để đảo ngược sự liên hệ đáng xấu hổ và không cân xứng giữa việc tài trợ công cho giáo dục và việc chi tiêu cho vũ khí!”.
Tự do tôn giáo
Đức Thánh Cha cũng mạnh mẽ kêu gọi sự công nhận phổ quát đối với quyền tự do tôn giáo, bởi vì “điều đáng lo ngại là nhiều người đang bị đàn áp chỉ vì họ công khai tuyên xưng đức tin của mình”. Và điều này xảy ra thậm chí ngay cả ở những quốc gia mà các Kitô hữu không phải là nhóm thiểu số.
“Tự do tôn giáo, không thể bị giản lược chỉ còn là tự do thờ phượng, là một trong những điều kiện tối thiểu để có một cuộc sống xứng hợp với phẩm giá. Các chính phủ có nhiệm vụ bảo vệ quyền này và đảm bảo rằng mỗi người, theo cách thức phù hợp với vấn đề công ích, có cơ hội hành động phù hợp với lương tâm của chính mình, cũng như trong lĩnh vực công cộng và trong việc thực hiện nghề nghiệp của họ”.
Trên thực tế, tôn giáo “cung cấp những cơ hội thực sự cho việc đối thoại và gặp gỡ giữa các dân tộc và các nền văn hóa khác nhau”, Đức Thánh Cha khẳng định, nhắc lại Văn kiện về Tinh thần Huynh đệ Nhân loại được ký kết vào năm 2019 tại Abu-Dhabi.
Chủ nghĩa đa phương
Với đối thoại, điều mà thế giới bị chia rẽ này cần đó là công lý, theo nghĩa cụ thể, vốn chuyển thành chủ nghĩa đa phương, một điều gì đó cũng đang gặp khủng hoảng, như cuộc xung đột ở Ukraine đã cho thấy rõ: “Điều này đòi hỏi một cuộc cải cách đối với các cơ quan cho phép nó hoạt động hiệu quả, để chúng có thể thực sự đại diện cho các nhu cầu và sự nhạy bén của tất cả các dân tộc, và tránh các thủ tục mang lại tầm ảnh hưởng lớn hơn cho một số người, gây bất lợi cho những người khác”.
“Đây không phải là vấn đề tạo ra các liên minh, mà là tạo cơ hội cho mọi người trở thành đối tác trong cuộc đối thoại”.
Sự thực dân hóa ý thức hệ
“Điều tốt đẹp có thể đạt được bằng cách cùng nhau làm việc”, Đức Thánh Cha Phanxicô đảm bảo, đồng thời nhắc lại “những sáng kiến đáng khen ngợi” ủng hộ người di cư và giải trừ quân bị, hoặc chống lại vấn đề nghèo đói và biến đổi khí hậu. “Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, các diễn đàn quốc tế khác nhau đã chứng kiến sự gia tăng của sự phân cực và nỗ lực áp đặt một lối suy nghĩ duy nhất, vốn cản trở đối thoại và gạt những người nhìn nhận sự việc theo cách khác ra bên lề”. Nguy cơ đó là “bị nhận chìm vào cái ngày càng xuất hiện dưới dạng chủ nghĩa toàn trị ý thức hệ”, Đức Thánh Cha cảnh báo, “vốn thúc đẩy sự không khoan dung đối với những người bất đồng với một số lập trường được cho là đại diện cho ‘sự tiến bộ’, nhưng trên thực tế lại có vẻ như sẽ dẫn đến sự thụt lùi về tổng thể của nhân loại, với sự vi phạm quyền tự do tư tưởng và tự do lương tâm”.
Đây là điều mà trước đây Đức Thánh Cha Phanxicô đã gọi là “các hình thức thực dân hóa ý thức hệ”. Chúng có thể, Đức Thánh Cha nói, liên kết trực tiếp “việc cung cấp viện trợ kinh tế với việc chấp nhận những ý thức hệ như vậy.” Và chúng gây căng thẳng cho cuộc tranh luận nội bộ trong các tổ chức quốc tế, thiết lập “nền tảng của các mối quan hệ quyền lực”.
Về vấn đề thực dân hóa, Đức Thánh Cha Phanxicô cũng nói về những bi kịch mà người dân bản địa đã trải qua. Sự đau khổ này, Đức Thánh Cha nhắc lại, ngài đã có thể trải nghiệm trực tiếp trong chuyến Tông du Canada vào tháng 7.” “Những nỗ lực ngăn cản hoặc phủ quyết cuộc thảo luận sẽ chỉ gây thêm sự chia rẽ”, Đức Thánh Cha Phanxicô nói.
Giúp đỡ những người di cư
Nói tóm lại, Đức Thánh Cha kêu gọi sự liên đới chung bởi vì, như đại dịch đã cho chúng ta thấy, “không ai có thể được cứu một mình”.
“Chúng ta sống trong một thế giới kết nối với nhau đến mức, cuối cùng, hành động của mỗi người sẽ gây ra hậu quả cho tất cả mọi người”. Đặc biệt, Đức Thánh Cha kêu gọi một cam kết lớn hơn và tập trung hơn vào vấn đề di cư. Ngài nhấn mạnh rằng di cư không phải là một vấn đề mà chúng ta có thể “tiến lên một cách ngẫu nhiên”, đồng thời cho biết rằng chúng ta chỉ cần nhìn vào Địa Trung Hải, nơi “nhiều người phải bỏ mạng là biểu tượng của sự thất bại hoàn toàn của nền văn minh”.
“Ở châu Âu, có một nhu cầu cấp thiết là phải củng cố khung pháp lý thông qua việc phê chuẩn Hiệp ước mới về Di cư và Tị nạn, để đưa ra các chính sách phù hợp nhằm tiếp nhận, đồng hành, thúc đẩy và hội nhập người di cư”, Đức Thánh Cha nói.
Lao động và môi trường
Đức Thánh Cha cũng kêu gọi “khôi phục phẩm giá cho doanh nghiệp và lao động, chống lại mọi hình thức bóc lột dẫn đến việc coi người lao động như một món hàng”, và đồng thời nỗ lực làm việc vì ngôi nhà chung của chúng ta, do những tác động của vấn đề biến đổi khí hậu tạo ra sự tàn phá, như đã xảy ra ở Pakistan.
Những người lân cận của chúng ta, anh chị em của chúng ta
“Việc xây dựng hòa bình đòi hỏi không được phép vi phạm tự do, sự toàn vẹn và an ninh của các quốc gia khác, bất kể việc mở rộng lãnh thổ hay khả năng phòng thủ của họ là gì”, Đức Thánh Cha Phanxicô kết luận. Và “điều này chỉ có thể xảy ra nếu, trong mỗi cộng đồng đơn lẻ, không tồn tại thứ văn hóa áp bức và xâm lược, trong đó những người lân cận của chúng ta bị coi là kẻ thù để tấn công, thay vì là anh chị em để chào đón và ôm lấy”.
Minh Tuệ (theo Vatican News)
