Từ ‘Laudato Si’ đến ‘Laudate Deum’: Điều gì đã thay đổi trong giáo huấn của Đức Thánh Cha Phanxicô về vấn đề khí hậu?

Khi có tin đồn vào tháng 9 rằng Đức Thánh Cha Phanxicô sắp công bố tài liệu thứ hai về môi trường, đã có nhiều lời đồn đoán rằng chỉ dẫn của ngài về cơ bản sẽ là một bản sao hoặc “Phần 2” của Thông điệp “Laudato Si’” nổi tiếng của ngài. Như đã diễn ra, “Laudate Deum” không chỉ đơn thuần là sự lặp lại hay phần phụ lục của “Laudato Si’”. Hai giáo huấn này hoàn toàn khác biệt nhau. Mỗi giáo huấn đều quan trọng theo đúng nghĩa của nó. Vì vậy, những gì đã thay đổi?

Câu trả lời ngắn gọn là hoàn cảnh đã thay đổi. “Cùng với thời gian đã trôi qua”, Đức Thánh Cha Phanxicô viết trong đoạn thứ hai của “Laudate Deum”, “tôi nhận ra rằng những phản ứng của chúng ta chưa thỏa đáng, trong khi thế giới nơi chúng ta đang sống đang sụp đổ và có thể gần đến điểm tan vỡ. Ngoài khả năng này, không thể nghi ngờ rằng tác động của biến đổi khí hậu sẽ ngày càng gây tổn hại đến cuộc sống và gia đình của nhiều người. Chúng ta sẽ cảm nhận được tác động của nó trong các lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, nguồn việc làm, khả năng tiếp cận các nguồn lực, nhà ở, di cư cưỡng bức, v.v.”

Vì vậy, trong 8 năm kể từ khi “Laudato Si” được xuất bản, điều đã thay đổi là vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu đã trở thành một cuộc khủng hoảng khí hậu – như tiêu đề của Tông Huấn đã chỉ ra.

Từ Thông điệp đến lời kêu gọi hành động

Điều cũng đã thay đổi là thể loại truyền thông: “Laudato Si’” là một Thông điệp dài mang tính tiên tri, được xuất bản vào năm 2015. Đây là giáo huấn đầu tiên của Đức Thánh Cha dành riêng về mối liên hệ giữa các cuộc khủng hoảng môi trường và xã hội. Là một tài liệu giảng dạy, Thông điệp này tổng hợp truyền thống Kitô giáo với khoa học môi trường đương đại và phân tích xã hội. Thông điệp này đề xuất rằng tất cả mọi người trên hành tinh hãy tham gia đối thoại và có kiến thức về các vấn đề sinh thái, những vấn đề mà họ kết hợp vào đời sống tâm linh của mình.

“Laudate Deum”, được công bố nhân dịp Lễ Thánh Phanxicô Assisi năm nay, là một lời kêu gọi hành động có trọng tâm, kêu gọi tất cả những người có thiện chí thực hiện những nỗ lực lớn hơn liên quan đến cuộc khủng hoảng khí hậu. Cụ thể, Tông Huấn này đề cập Hội nghị sắp tới của các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu và kêu gọi những người tham gia thực hiện các cam kết hiệu quả, bắt buộc và dễ giám sát để chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch sang các nguồn năng lượng xanh hơn.

Tông Huấn cũng kêu gọi sự tham gia ngày càng tăng của xã hội dân sự để hợp tác với các tổ chức đa phương trong việc buộc các chính trị gia và doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về những cam kết đã được tuyên bố công khai của họ nhằm giảm phát thải khí nhà kính.

Từ sự phủ nhận đến nâng cao nhận thức và hành động

 Hy vọng rằng thái độ của chúng ta thực sự đã thay đổi kể từ Thông điệp mang tính tiên tri của Đức Thánh Cha Phanxicô. Với mỗi thảm họa mới liên quan đến thời tiết, những người theo chủ nghĩa phủ nhận biến đổi khí hậu ít có khả năng phủ nhận những bằng chứng trước mắt họ. Những người trước đây từng trải qua sự lo âu về khí hậu (climate anxiety) có lẽ đã rơi vào sự chán nản. Về mặt tích cực, Thông điệp đã xác nhận, trong Giáo huấn của Giáo hội Công giáo, ơn gọi Kitô giáo—con người—của chúng ta là chăm sóc cho ngôi nhà chung của chúng ta. Do đó, nó khơi dậy sự gắn kết yêu mến trái đất và tinh thần của hàng triệu người trên khắp thế giới, mang lại cho các nhà hoạt động sinh thái một nguồn năng lượng và ý thức mới về mục đích. Khi chúng ta ngày càng nhận thức rõ hơn và nhạy cảm hơn với bản chất mong manh của ngôi nhà chung của mình, các Kitô hữu đang đến với nhau với những người thuộc mọi tôn giáo và không theo tôn giáo nào, trong các chiến dịch dân sự và chính trị thống nhất để thúc đẩy việc bảo vệ hành tinh của chúng ta nhiều hơn.

Bất chấp sự tham gia hành động của nhiều người, nồng độ khí nhà kính trong khí quyển vẫn tiếp tục gia tăng, làm tăng nhiệt độ chung của Trái đất và gây bất ổn cho khí hậu toàn cầu. Quá trình axit hóa đại dương ngày càng gia tăng, gây nguy hiểm cho các rạn san hô và các vườn ươm nghề cá. Mực nước biển đang dâng cao, đe dọa các quốc đảo nhỏ và các khu định cư ven biển trên khắp thế giới. Ô nhiễm nhựa có mặt khắp nơi. Việc sử dụng đất và môi trường sống đang thay đổi không thể đảo ngược. Mất đa dạng sinh học đã đặt chúng ta vào cuộc Đại tuyệt chủng lần thứ sáu.

Đối với hàng triệu người, nước sạch—một quyền cơ bản của con người—đang trở nên khan hiếm hơn và giá cả ít phải chăng hơn. Ở nhiều thành phố, ô nhiễm không khí đang khiến việc hít thở trở nên nguy hiểm. Lũ lụt, cháy rừng và hạn hán đang trở nên phổ biến đến mức các công ty bảo hiểm ngần ngại bảo hiểm cho những trường hợp này. Các nhà địa chất cảnh báo rằng Trái đất đang tiến đến điểm tới hạn mà ngoài đó hành tinh này sẽ không còn có thể sinh sống được đối với loài người nữa. Hầu hết những thay đổi này đều trực tiếp do hoạt động tham lam của con người gây ra. Dấu ấn của chúng ta trên hành tinh này nặng nề đến mức thời đại của chúng ta được gọi là “Kỷ Anthropocene”—một kỷ nguyên địa chất được hình thành bởi hoạt động của con người.

 Khoảng cách giữa kiến thức và hành vi

Chưa bao giờ mọi người có nhiều thông tin đến vậy về tác hại của hoạt động của chúng ta. Tuy nhiên, sự tàn phá các hệ thống tự nhiên hỗ trợ chúng ta đang ngày càng trở nên tồi tệ hơn theo năm tháng. Điều gì có thể giải thích khoảng cách giữa kiến thức và hành vi của chúng ta?

Trong “Laudate Deum”, Đức Thánh Cha Phanxicô lưu ý đến sự thiếu kết nối giữa các nỗ lực cá nhân, gia đình và cộng đồng nhằm giảm tiêu dùng, lãng phí và ô nhiễm và những gì đang xảy ra (hay đúng hơn là không xảy ra) với khu vực chính trị và “những người có quyền lực” (số 71 ). Đức Thánh Cha tin rằng những thay đổi văn hóa liên quan đang diễn ra từ bên dưới, và những thay đổi này sẽ mang lại những quá trình biến đổi lớn hơn.

 Khi mọi người tiêu dùng hàng hóa sản xuất tại địa phương, lãng phí ít hơn và từ bỏ lối suy nghĩ “làm việc nhiều hơn, kiếm nhiều tiền hơn, tiêu dùng nhiều hơn”, khát vọng của chúng ta sẽ thay đổi. Chúng ta ngừng so sánh bản thân với những người nhà bên cạnh, đồng thời loại bỏ mối liên kết giữa danh tính và giá trị cá nhân của chúng ta với “những thứ” mà chúng ta sở hữu và sau đó loại bỏ. Chúng ta học cách đi ngược lại xu hướng tiêu dùng, chịu trách nhiệm về toàn bộ vòng đời, bao gồm cả những chi phí tiềm ẩn về môi trường của những thứ hàng hóa chúng ta mua và bắt đầu thực hiện những hy sinh thay mặt cho Mẹ Trái đất. Khi người dân sống trong khả năng hành tinh có thể hỗ trợ họ, thì nền kinh tế của quốc gia họ bắt đầu điều chỉnh để phù hợp với hành vi tiêu dùng đã thay đổi.

COP28: Lời kêu gọi về “sự cao quý” trong chính trị toàn cầu

Lý tưởng nhất là các tham dự viên tham gia COP sẽ là “những nhà chiến lược có khả năng quan tâm đến lợi ích chung và tương lai của con cái họ thay vì những lợi ích ngắn hạn của một số quốc gia hoặc doanh nghiệp nhất định. “Bằng cách này”, Đức Thánh Cha cho biết thêm, “họ chứng tỏ sự cao quý của chính trị chứ không phải sự hổ thẹn của nó” (số 60). Họ sẽ phải giải quyết các vấn đề xung quanh vấn đề an ninh lương thực và tính bền vững của nông nghiệp, tài trợ cho thiệt hại, giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu, chuyển đổi năng lượng công bằng, mất đa dạng sinh học liên quan đến khí hậu, kiểm kê toàn cầu đầu tiên của Thỏa thuận Paris 2015.

Đức Thánh Cha hết sức lạc quan rằng COP28 sắp tới sẽ chứng kiến sự tái tổ chức các nỗ lực cá nhân, trong nước và quy mô lớn nhằm cứu hành tinh khỏi “thảm họa” của cuộc khủng hoảng khí hậu.

COP sẽ diễn ra từ ngày 30 tháng 11 đến ngày 12 tháng 12 năm 2023 tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (U.A.E). Mặc dù quốc gia này có lịch sử là nước xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch nhưng U.A.E cũng đã đầu tư đáng kể vào các nguồn năng lượng thay thế. Đức Thánh Cha Phanxicô hy vọng rằng những người đưa ra quyết định tại COP sẽ cam kết thực hiện những lộ trình chuyển đổi năng lượng đầy tham vọng và ràng buộc. Điều này sẽ đòi hỏi nhân loại, và đặc biệt là các lĩnh vực chính trị và kinh doanh, phải vượt qua những lợi ích cục bộ thiển cận và có đủ động lực để ngăn chặn sự suy giảm nhanh chóng về phía các điểm tới hạn (critical point) toàn cầu.

Rất tiếc, sự hiện diện được nhiều người mong đợi và chưa từng có của Đức Thánh Cha Phanxicô tại COP năm nay sẽ không diễn ra, vì Đức Thánh Cha đã được các bác sĩ khuyên rằng ngài không nên thực hiện chuyến công du vì hiện tại đang đau bệnh. Vì vậy, nguyên thủ quốc gia của Tòa Thánh sẽ không góp thêm thẩm quyền luân lý và lãnh đạo cho tiến trình này.

Tuy nhiên, sự vắng mặt của Đức Thánh Cha Phanxicô không được để cho các tham dự viên mất tập trung vào nhiệm vụ trước mắt, hoặc để họ bị chệch hướng bởi những hoạt động thứ yếu (trong bối cảnh này) về các cuộc xung đột vũ trang gay gắt đang diễn ra trên thế giới, như thường xuyên xảy ra tại các cuộc họp của Liên hợp quốc. Đó là mong muốn nồng nhiệt và bền bỉ của Đức Thánh Cha, được nhắc lại trong “Laudato Si’” (Số 57) và “Laudate Deum” (Số 60), rằng các tham dự viên “được nhớ đến vì họ không có khả năng hành động khi tình trạng khẩn cấp và cần thiết”.

Minh Tuệ (theo America)