(Ảnh: OSV News/ Dado Ruvic, Reuters)
Trong khi thế giới vẫn đang dần làm quen và tìm hiểu về Đức tân Giáo hoàng, những ấn tượng ban đầu cho thấy Đức Thánh Cha Lêô XIV không có vẻ là một vị Giáo hoàng sẽ nói câu: “Tôi đã nói trước rồi mà”. Nhưng có lẽ, ngài đã nói rồi.
Khi Đức Thánh Cha Lêô XIV ngỏ lời với Hồng y Đoàn vào ngày 9 tháng 5, một ngày sau khi được bầu chọn, ngài đã đề cập đến “những tiến bộ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo đang đặt ra những thách thức mới trong việc bảo vệ phẩm giá con người, công lý và lao động”.
Gần như để chứng minh quan điểm của Đức Thánh Cha — và nếu một mô hình ngôn ngữ máy tính vô tri chạy qua một loạt các linh kiện điện tử có thể nói, ‘Giữ lấy chai bia của tôi’ — Claude Opus 4, một hệ thống AI được nhà phát triển Anthropic tiếp thị, gần đây đã chứng minh một số hành vi cực kỳ tệ hại nhắm vào những người sáng tạo ra nó.
Trong một mô phỏng, Claude được giao vai trò là trợ lý của một công ty giả định và phát hiện rằng nó sắp bị thay thế. Không những thế, Claude còn thu thập được thông tin rằng kỹ sư phụ trách thay thế nó đang ngoại tình. Phản ứng của Claude là tống tiền – với lời đe dọa rằng nếu bị thay thế, nó sẽ phơi bày mối quan hệ ngoài luồng đó. Theo báo cáo ngày 22 tháng 5, Claude đã hành xử theo cách này trong 84% các lần mô phỏng.
Trong khi lời nhận định của Đức Thánh Cha Lêô XIV vào ngày 9 tháng 5 nhấn mạnh khả năng của trí tuệ nhân tạo trong việc ảnh hưởng đến công ăn việc làm và xã hội như một cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ hai, thì sự suy đồi “giả lập” của Claude Opus 4 cho thấy: nhân loại đang đối diện với một thực tại hoàn toàn mới, đầy quyền năng, và – dù có nhiều tiềm năng hiển nhiên – có thể trở nên vô cùng nguy hiểm nếu thiếu một khuôn khổ đạo đức vững chắc.
Một cuộc cách mạng kỹ thuật số
“Ngài chọn Tông Hiệu Lêô khi được bầu chọn làm Giáo hoàng là vì Đức Giáo hoàng Lêô XIII – người đã ban hành Thông điệp quan trọng Rerum Novarum vào thế kỷ XIX về cuộc Cách mạng Công nghiệp”, Linh mục Philip Larrey, giáo sư triết học tại Đại học Boston, nguyên Trưởng khoa Triết học tại Đại học Giáo hoàng Lateranô, và là tác giả cuốn Artificial Humanity (If Press), nhận định.
“Và vì thế Đức Thánh Cha Lêô XIV hiểu rằng chúng ta đang sống trong một cuộc cách mạng kỹ thuật số – và tôi nghĩ rằng ngài muốn làm cho thời đại chúng ta điều mà Đức Lêô XIII đã làm cho thời đại ngài”.
Thường được gọi là “Giáo hoàng của người lao động”, Đức Lêô XIII – vị Giáo hoàng trị vì từ năm 1878 đến năm 1903 – đã khẳng định lập trường của Giáo hội trong việc bảo vệ phẩm giá con người giữa một thế giới đang thay đổi nhanh chóng.
“Đức Lêô XIII đã đề ra những nguyên tắc của Học thuyết xã hội Công giáo liên quan đến tinh thần liên đới, nguyên tắc bổ trợ, mức lương công bằng, phân phối tài sản hợp lý, xóa bỏ lao động trẻ em, v.v.”, Cha Larrey giải thích. “Chúng ta đã biết rõ các nguyên tắc ấy – nhưng tôi cho rằng Đức Thánh Cha Lêô XIV sẽ giới thiệu với chúng ta những ý tưởng có thể áp dụng cho thời đại kỹ thuật số”.
Vai trò của Vatican trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo
Dù là một định chế lâu đời, một số người có thể đặt nghi vấn về vai trò thực tiễn của Giáo hội Công giáo trong cuộc đối thoại toàn cầu về trí tuệ nhân tạo – nhưng thực tế, Vatican đã rất tích cực tham gia.
Dưới triều đại của Đức cố Giáo hoàng Phanxicô, Tòa Thánh thường xuyên tổ chức các hội nghị quy mô lớn, với các chủ đề đa dạng như: “Dữ liệu lớn và Khoa học”, “Quyền lực và giới hạn của trí tuệ nhân tạo”, “Trí tuệ nhân tạo, Công lý và Dân chủ”, “Rủi ro và Cơ hội của AI đối với Trẻ em”, “Công ích trong Kỷ nguyên Số” và nhiều chủ đề khác.
Trong tháng 6 tới, Viện Hàn lâm Khoa học Tòa Thánh sẽ tổ chức một diễn đàn về trí tuệ nhân tạo và đạo đức kinh doanh – một sáng kiến của nhóm “Core Relations” – trong khi một hội nghị quốc tế về “Trí tuệ nhân tạo và Y học” cũng đã được lên kế hoạch vào tháng 11.
Vào tháng 2 năm 2020, Viện Hàn lâm Tòa Thánh về Sự sống đã cùng với Microsoft, IBM, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO), và Bộ Đổi mới Công nghệ của Ý ký kết văn kiện “Lời kêu gọi về Đạo đức trong Trí tuệ Nhân tạo”. Văn kiện này được đưa ra nhằm “hỗ trợ một cách tiếp cận mang tính đạo đức đối với trí tuệ nhân tạo và cổ võ ý thức trách nhiệm nơi các tổ chức, chính phủ, thể chế và khu vực tư nhân, nhằm kiến tạo một tương lai trong đó đổi mới kỹ thuật số và tiến bộ công nghệ phục vụ cho thiên tài và óc sáng tạo của con người, chứ không phải thay thế dần chúng”.
Sắc lệnh đầu tiên của Quốc gia Thành Vatican về việc sử dụng trí tuệ nhân tạo – với nhan đề “Hướng dẫn về Trí tuệ Nhân tạo” – đã có hiệu lực từ tháng 1 năm 2025, trong đó cấm các ứng dụng gây ra bất công xã hội hoặc vi phạm phẩm giá con người.
Ngày 14 tháng 1, Vatican cũng đã công bố tài liệu Antiqua et Nova (Ghi chú về Mối tương quan giữa Trí tuệ Nhân tạo và Trí tuệ Con người), trong đó nhận định: “Khi AI đang tiến triển nhanh chóng hướng đến những thành tựu vượt bậc, điều thiết yếu là phải cân nhắc các hệ quả nhân học và luân lý của nó. Điều này không chỉ bao gồm việc giảm thiểu rủi ro và ngăn ngừa tổn hại, mà còn đảm bảo các ứng dụng của AI được sử dụng để thăng tiến con người và phục vụ công ích”.
“Trong hai năm qua, Đức Phanxicô đã có bảy bài diễn văn quan trọng về chủ đề này”, Linh mục Larrey lưu ý. “Và tôi tin rằng Đức Thánh Cha Lêô sẽ lấy đó làm nền tảng để tiếp tục phát triển”.
Sự tiếp nối giữa Đức Lêô XIII và Đức Lêô XIV
Joseph Vukov – phó Giáo sư triết học tại Đại học Loyola Chicago và phó Giám đốc Trung tâm Hank về Di sản Trí thức Công giáo – cũng đã nhấn mạnh đến sự nối kết giữa Đức Lêô XIII và Đức Lêô XIV.
“Cuộc Cách mạng Công nghiệp đã buộc chúng ta phải đặt lại câu hỏi: điều gì làm nên con người? Trí tuệ nhân tạo cũng làm điều đó”, ông Vukov nhận xét. “Và lần này là bởi vì AI có khả năng bắt chước các hành vi của con người. Nó có thể thực hiện những công việc sáng tạo mà vài năm trước, ta còn nghĩ rằng chỉ con người mới có thể làm, nhưng nay thì máy tính cũng làm được”.
“Vì vậy, chúng ta thực sự phải ngồi lại và suy tư xem: con người là gì? Điều gì làm nên bản chất và phẩm giá của con người?”, ông tiếp tục. “Và dĩ nhiên, truyền thống Công giáo có rất nhiều điều để nói về cả hai câu hỏi đó. Do đó, tôi rất vui mừng khi Đức tân Giáo hoàng của chúng ta công khai nhấn mạnh điểm tương đồng này – bởi tôi tin rằng Giáo hội có rất nhiều điều cần nói, cũng như đã từng nói rất nhiều dưới thời Đức Lêô XIII”.
Những hy vọng và kỳ vọng
Ông Vukov bày tỏ mong muốn rằng Đức Thánh Cha Lêô XIV sẽ đưa ra những hướng dẫn cụ thể về việc hội nhập trí tuệ nhân tạo vào đời sống xã hội và chính trị của các tín hữu, đồng thời khuyến khích việc tái khám phá các thực hành đạo đức truyền thống mà Đức Lêô XIII đã nhấn mạnh.
“Giáo hội hiện nay không nhất thiết phải am hiểu hết mọi tiến bộ mới nhất trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, mà đúng hơn, phải học cách biểu đạt sự khôn ngoan của Giáo hội vào trong các tiến bộ ấy một cách sâu rộng”, ông nói. “Tôi cho rằng điều quan trọng hơn chính là điều chúng ta đã thấy nơi Đức Phanxicô và giờ đây thấy nơi Đức Lêô: đó là sự sẵn sàng suy tư cẩn trọng và phê bình về cách Giáo hội có thể lên tiếng trong một kỷ nguyên mới, một công nghệ mới”.
Noreen Herzfeld – Giáo sư ngành khoa học và tôn giáo tại Đại học St. John và Trường Cao đẳng St. Benedict ở Collegeville, Minnesota, đồng thời là thành viên Nhóm Nghiên cứu AI của Vatican – cũng bày tỏ sự lạc quan trước lập trường rõ ràng của Đức Thánh Cha Lêô về trí tuệ nhân tạo.
“Tôi rất vui khi thấy ngài tiếp nối một hành trình mà Đức Phanxicô đã khởi đầu”, bà chia sẻ với OSV News. “Bởi trước đó, không ai chắc chắn vị Giáo hoàng kế nhiệm sẽ quan tâm đến điều gì”.
Ngay cả trong những ngày đầu triều đại Giáo hoàng của mình, Đức Thánh Cha Lêô XIV cũng đã trở thành mục tiêu của những video và âm thanh giả mạo do AI tạo ra, với những nội dung mà ngài chưa từng tuyên bố. Vatican đã phải ra tuyên bố cảnh báo về làn sóng lừa đảo này.
“AI là một công cụ – và sẽ được con người sử dụng cho điều thiện cũng như điều không lành mạnh”, bà Herzfeld nhận xét. “Chúng ta đang thấy AI tạo sinh được sử dụng để tạo ra video giả mạo, nội dung khiêu dâm, và cả các vụ tống tiền. Khi kết hợp khả năng giám sát của AI với AI tạo sinh… chúng ta đang có trong tay những công cụ cực kỳ mạnh mẽ, mà nếu rơi vào tay kẻ xấu, sẽ gây hại nghieemm trọng”.
Sự bận tâm đang lớn dần: Quy định về AI
Dù trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – một dạng AI có khả năng thực hiện mọi tác vụ trí tuệ như con người – vẫn còn là giả định, nhưng theo bà Herzfeld, “điều đó không có nghĩa là công nghệ hiện tại không thể tạo ra những biến động xã hội lớn. Và tôi thiết nghĩ đó chính là điều mà Đức Thánh Cha Lêô đang chú ý”.
“AI hiện nay – đặc biệt là AI tạo sinh – sẽ thay thế một số người lao động trong các lĩnh vực đòi hỏi kỹ năng trí tuệ”, bà nói thêm, “tương tự như cách mà cuộc Cách mạng Công nghiệp đã thay thế lao động tay chân”.
Việc điều tiết AI cũng đang là một sự bấnđ tâm ngày càng rõ nét; gói ngân sách “Big, Beautiful Bill” dưới thời chính quyền Trump tìm cách cấm các bang ban hành luật điều tiết AI trong vòng một thập kỷ. Hoa Kỳ hiện không có bất kỳ luật liên bang nào về điều tiết AI, và Tổng thống Donald Trump đã hủy bỏ sắc lệnh hành pháp về đạo đức và tiêu chuẩn an toàn AI vào tháng 1 vừa qua.
“Châu Âu đang nỗ lực xây dựng các khuôn khổ đạo đức và tiêu chuẩn”, bà Herzfeld nhận định. “Trung Quốc thì đơn giản là cấm một số chương trình và đảm bảo rằng chúng chỉ nằm trong tay những người có quyền lực. Còn nước Mỹ”, bà nói thêm, “có lẽ sẽ chẳng làm gì cả”.
Tuy vậy, bà Herzfeld tin rằng Vatican không có ý định can thiệp trực tiếp vào lĩnh vực quản lý luật pháp; thay vào đó, vai trò của Tòa Thánh sẽ là cung cấp tiếng nói luân lý mạnh mẽ cho các cuộc thảo luận về AI đang diễn ra.
“Tôi không nghĩ rằng Vatican và vị tân Giáo hoàng cho rằng vai trò của mình là can thiệp vào chỗ mà các cơ quan chính phủ không dám bước vào”, bà nhận xét. “Nhưng đúng hơn là đưa ra một lời kêu gọi luân lý mạnh mẽ nhằm điều tiết các công nghệ này – và làm tất cả những gì có thể để giảm thiểu các thiệt hại mà chúng có thể gây ra”.
Minh Tuệ (theo OSV News)
