Một người phụ nữ đang bước ngang qua các binh lính Nigeria ở Gwoza, Nigeria, vào ngày 8 tháng 4 năm 2015 (Ảnh: Lekan Oyekanmi/AP)
Hệ thống pháp lý tại Nigeria đang áp đặt những hạn chế mang tính hệ thống đối với quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, đặc biệt là qua việc sử dụng luật chống báng bổ tôn giáo tại 12 tiểu bang của nước này, theo một tuyên bố được Ủy ban Tự do Tôn giáo Quốc tế Hoa Kỳ (USCIRF) công bố hôm thứ Hai, ngày 21 tháng 7.
Vào tháng Tư, chính phủ Nigeria từng cam kết với Hoa Kỳ rằng họ sẽ bảo vệ quyền tự do tôn giáo và quyền tự do ngôn luận.
Các dữ liệu do tổ chức Intersociety thu thập và được Tổ chức Ðại kết “Quan Tâm Quốc Tế Kitô Giáo” (International Christian Concern – ICC) xác nhận cho thấy hơn 18.000 Kitô hữu đã bị sát hại tại Nigeria trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2023, khiến quốc gia này trở thành nơi nguy hiểm nhất thế giới đối với người Kitô hữu.
Trong một bản cập nhật tình hình quốc gia về Nigeria được USCIRF công bố hôm thứ Hai, Ủy ban nhận định rằng các cộng đồng tôn giáo tại Nigeria đang phải đối diện với những vi phạm nghiêm trọng, có hệ thống và kéo dài đối với quyền thực hành đức tin một cách tự do.
“Việc chính phủ Nigeria thực thi các luật chống báng bổ tôn giáo, cùng với sự gia tăng các vụ tấn công bạo lực bởi các tác nhân phi quốc gia nhắm vào các cộng đồng tôn giáo, đang cấu thành những hạn chế nghiêm trọng đối với quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng (FoRB). 12 chính quyền bang cùng chính phủ liên bang tại Nigeria đang thực thi các luật báng bổ, truy tố và bỏ tù những người bị cho là xúc phạm tôn giáo”, báo cáo nêu rõ.
Những người bị nhắm đến bao gồm các Kitô hữu, người Hồi giáo, người theo các tôn giáo truyền thống và những người theo chủ nghĩa nhân bản.
“Dù có các nỗ lực nhằm giảm thiểu bạo lực từ các nhóm phi quốc gia, nhưng chính phủ Nigeria thường phản ứng chậm chạp trước các vụ tấn công bạo lực do các nhóm mục dân Fulani, các băng cướp vũ trang hoặc các nhóm cực đoan như Jama’at Ahl al-Sunna lid-Dawah wa’al-Jihad (JAS/Boko Haram), Tỉnh bang Hồi giáo Tây Phi (ISWAP) và các tổ chức khác nhân danh Hồi giáo để gây ra bạo lực”, USCIRF cho biết.
Hơn nữa, bất chấp những nỗ lực nhằm giảm thiểu bạo lực từ các tác nhân phi nhà nước, chính phủ thường phản ứng chậm chạp trước các cuộc tấn công bạo lực của những người chăn nuôi Fulani, các băng nhóm cướp hoặc phiến quân như Jama’at Ahl al-Sunna lid-Dawah wa’al-Jihad (JAS/Boko Haram), Nhà nước Hồi giáo Tây Phi (ISWAP) và các nhóm khác nhân danh Hồi giáo để thực hiện các hành vi bạo lực”, USCIRF cho biết.
“Tình trạng bạo lực hạn chế nghiêm trọng việc thực hành tôn giáo của các Kitô hữu, các tín đồ Hồi giáo và các cộng đồng tôn giáo truyền thống tại nhiều tiểu bang của Nigeria ở Vành đai Trung tâm và Đông Bắc”, báo cáo tiếp tục.
Nigeria hiện có dân số khoảng 220 triệu người, được phân bố gần như đồng đều giữa các Kitô hữu và người Hồi giáo. Phần lớn các Kitô hữu sống tại miền Nam, người Hồi giáo ở miền Bắc, trong khi khu vực vành đai trung tâm có sự pha trộn tôn giáo rõ nét hơn.
Quốc gia châu Phi này đang đối mặt với những thách thức đáng kể từ nhiều nhóm khủng bố đang hoạt động. Nổi bật nhất là nhóm Boko Haram , bắt đầu hoạt động từ năm 2009, và nhóm ly khai của nhms này, Nhà nước Hồi giáo Tây Phi (ISWAP), hiện cũng đang gây nhiều lo ngại. Cả hai nhóm chủ yếu hoạt động tại các khu vực phía đông bắc và đã thực hiện nhiều cuộc tấn công nhằm vào dân thường, lực lượng chính phủ và cơ sở hạ tầng.
Ngoài ra, còn có các nhóm cực đoan Fulani, thường liên quan đến những cuộc xung đột bạo lực với những người nông dân do tranh chấp đất đai tại vùng vành đai trung tâm.
“Những kẻ thủ phạm gây ra bạo lực đã tấn công các địa điểm tôn giáo, trong đó có nhà thờ và đền thờ Hồi giáo, bắt cóc hoặc sát hại các nhà lãnh đạo tôn giáo, và trong một số trường hợp, đã sử dụng bạo lực hoặc đe dọa bằng bạo lực nhắm vào các cộng đồng tôn giáo để yêu cầu nộp ‘thuế’, với lý do là thực thi luật Shari’a”, báo cáo của USCIRF cho biết.
Ủy ban Hoa Kỳ này cũng khẳng định rằng các nhóm nhân danh Hồi giáo để tiến hành các cuộc tấn công nhắm vào các cộng đồng tôn giáo đang là một mối đe dọa nghiêm trọng và ngày càng gia tăng đối với quyền tự do tôn giáo tại Nigeria.
“Trong những tháng gần đây, căng thẳng giữa các cộng đồng tôn giáo đã gia tăng đáng kể. Vào tháng Ba, Đức Cha Wilfred Anagbe, Giám mục Công giáo giáo phận Makurdi, đã ra làm chứng trước Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Hoa Kỳ về tình trạng bạo lực ngày càng gia tăng nhắm vào các Kitô hữu Nigeria tại bang Benue. Sau phiên điều trần, ngài đã nhận được những lời đe dọa từ các nguồn ẩn danh”, bản báo cáo cho biết.
“Dù đã có những nỗ lực nhằm giảm thiểu một số vụ tấn công bởi các băng nhóm và các phần tử cực đoan nhắm vào các cộng đồng tôn giáo, chính phủ vẫn tiếp tục thất bại trong việc ngăn chặn nhiều vụ tấn công đẫm máu nhắm vào các Kitô hữu, người Hồi giáo và tín đồ các tôn giáo truyền thống, đặc biệt tại khu vực vành đai trung tâm và vùng đông bắc quốc gia này”, báo cáo nhận định.
“Các cuộc tấn công đẫm máu tại Nigeria do các nhóm bạo lực tiến hành, cũng như các vụ bắt cóc do các băng nhóm thực hiện nhắm vào các cộng đồng tôn giáo, đã khiến các Kitô hữu, người Hồi giáo, những người theo chủ nghĩa nhân bản và các tín hữu tôn giáo truyền thống không thể tự do thực hành đức tin của mình”, báo cáo của USCIRF tiếp tục.
Cơ quan này cho biết chính phủ Nigeria vẫn phản ứng chậm chạp, thậm chí đôi khi còn tỏ ra không sẵn lòng đối phó với tình trạng bạo lực này, từ đó tạo ra một môi trường dung túng và không trừng phạt đối với những kẻ tấn công.
Báo cáo lưu ý rằng Đức Giám mục Matthew Hassan Kukah của Giáo phận Sokoto đã cảnh báo rằng “Nigeria đang tiến gần đến đến điểm giới hạn”.
Trong báo cáo thường niên năm 2025, USCIRF đã khuyến nghị Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đưa Nigeria vào danh sách “Quốc gia cần đặc biệt quan tâm” (CPC), đồng thời xem xét lại các khoản viện trợ đối ngoại của Hoa Kỳ dành cho chính phủ Nigeria. Vào tháng Giêng năm 2025, chính phủ Hoa Kỳ đã tạm ngưng các khoản viện trợ nhân đạo cho Nigeria, phần lớn trong số đó được phân phối qua các tổ chức tôn giáo hoặc nhằm mục đích giảm căng thẳng liên tôn giáo.
“Việc lan truyền thông tin sai lệch bởi những cá nhân ẩn danh đã và đang gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự an toàn của các cộng đồng tôn giáo trên khắp cả nước. Năm 2025, Hiệp hội Các nhà văn Nhân quyền Nigeria đã kêu gọi các cơ quan an ninh liên bang nhanh chóng điều tra việc sử dụng thông tin sai lệch ở các bang phía bắc do các thông điệp trên mạng xã hội kêu gọi người Hồi giáo tấn công các Kitô hữu và người miền Nam sống ở phía bắc”, báo cáo của USCIRF nêu rõ.
Trong khi đó, báo cáo cũng lưu ý rằng mặc dù Hiến pháp Nigeria năm 1999 quy định rằng chính phủ liên bang và chính quyền các bang không được thiết lập một tôn giáo chính thức, nhưng bộ luật hình sự liên bang vẫn hình sự hóa các hành vi hoặc phát ngôn bị xem là “lăng mạ công khai tôn giáo của người khác, với chủ ý để người đó cảm thấy bị xúc phạm”.
Hiến pháp này cũng trao quyền cho các bang trong việc xét xử các vụ án hình sự và dân sự qua các tòa án Shari’a.
“Mặc dù về nguyên tắc các luật này chỉ áp dụng cho người Hồi giáo, nhưng một số bang thường xuyên phớt lờ giới hạn đó và thi hành Shari’a một cách rộng rãi. Các chính quyền bang đã phạt tiền, truy tố, kết án và giam giữ cả người không theo Hồi giáo – bao gồm cả các Kitô hữu và những người theo chủ nghĩa nhân bản – với các cáo buộc liên quan”, bản báo cáo cho biết.
USCIRF kết luận rằng các đạo luật chống báng bổ và việc áp đặt luật Shari’a ở cấp bang tại Nigeria đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả người Hồi giáo lẫn những người không theo Hồi giáo, tạo ra sự căng thẳng giữa các cộng đồng tôn giáo và làm gia tăng các vụ tấn công bởi các nhóm cực đoan phi quốc gia.
Minh Tuệ (theo Crux)
