Năm Chương, cộng với Phần giới thiệu và kết luận ngắn gọn: Tài liệu chung kết của Hội nghị đặc biệt của Thượng Hội đồng Giám mục về khu vực Pan-Amazon được phát hành vào tối ngày 26 tháng 10, theo ý chí rõ ràng của ĐTC Phanxicô. Tài liệu này đề cập đến nhiều chủ đề khác nhau, bao gồm sứ mạng truyền giáo, sự hội nhập văn hóa, hệ sinh thái toàn diện, việc bảo vệ các dân tộc bản địa, nghi thức của khu vực Amazon, vai trò của phụ nữ và các thừa tác vụ mới, đặc biệt là trong các khu vực thiếu việc tiếp cận với Bí tích Thánh Thể.
Một Nghị phụ Thượng Hội đồng đang bỏ phiếu cho Tài liệu Chung kết (Truyền thông Vatican)
Cuộc hoán cải: đây chính là đường chỉ chung xuyên suốt tài liệu chung kết của Thượng Hội đồng Giám mục về khu vực Pan-Amazon. Cuộc hoán cải được thể hiện với nhiều cung bậc khác nhau: mục vụ, văn hóa, sinh thái và công nghị tính. Tài liệu này là kết quả của cuộc trao đổi “trực tiếp, tự do và tôn trọng” được thực hiện trong ba tuần làm việc của Thượng Hội đồng, để kể câu chuyện về những thách thức và tiềm năng của Amazonia, “trái tim sinh học của thế giới”, trải rộng trên chín quốc gia với hơn 33 triệu cư dân sinh sống, trong đó có khoảng 2,5 triệu người bản địa. Tuy nhiên, khu vực này, xét về khía cạnh là khu vực dễ bị tổn thương nhất trên thế giới do vấn đề biến đổi khí hậu do con người gây ra, hiện đang trong “một cuộc đua khốc liệt dẫn đến sự chết chóc”. Và do đó, Tài liệu nhắc lại rằng một hướng đi mới là cần thiết để cứu vãn nó, đồng thời tránh một tác động thảm khốc trên toàn hành tinh.
Chương I – Cuộc hoán cải toàn diện
Ngay từ đầu, tài liệu khuyến khích chúng ta hướng đến “một cuộc hoán cải toàn diện thực sự”, với một cuộc sống đơn giản và có điều độ, theo cách thức của Thánh Phanxicô Assisi, hầu cam kết liên kết hài hòa với “ngôi nhà chung của Thiên Chúa”, công trình sáng tạo của Thiên Chúa. Một cuộc hoán cải như vậy sẽ dẫn dắt Giáo hội trở thành một Giáo hội “luôn tiến về phía trước”, để bước vào trái tim của tất cả các dân tộc tại Amazon. Tiếng nói của Amazonia là một thông điệp về sự sống được thể hiện thông qua một thực tế đa sắc tộc và đa văn hóa, được đại diện bởi những khuôn mặt đa dạng sống trong đó. “Cuộc sống tốt đẹp”, và “việc làm điều thiện” chính là phong cách sống của người dân Amazon. Điều này có nghĩa là sống hòa hợp với chính bản thân, với người khác và với Đấng tối cao, trong mối dây liên kết duy nhất giữa toàn thể vũ trụ, nhằm thúc đẩy một dự án về sự sống trọn vẹn cho tất cả mọi người.
Tình trạng đau khổ của Amazonia: Tiếng kêu khóc của đất đai và tiếng kêu khóc của người nghèo
Tuy nhiên, tài liệu không bỏ qua tình trạng đau khổ và bạo lực khôn xiết mà ngày nay làm tổn thương và làm biến dạng Amazonia, đe dọa sự sống của nó: việc tư nhân các loại hóa hàng hóa tự nhiên; các mô hình sản xuất cướp bóc; nạn phá rừng vốn đã ảnh hưởng đến 17% toàn khu vực; tình trạng ô nhiễm từ các ngành công nghiệp khai thác; vấn đề biến đổi khí hậu; tệ nạn buôn bán ma túy; nghiện rượu; buôn lậu; việc hình sự hóa các nhà lãnh đạo và những người đứng ra bảo vệ cùng lãnh thổ của họ; các nhóm vũ trang bất hợp pháp. Trên cơ sở rộng lớn hơn, có một câu chuyện đầy chua chát về tình trạng di cư ở Amazon ở nhiều cấp độ khác nhau: tính lưu động sống cảnh nay đây mai đó truyền thống của các nhóm bản địa trong các vùng lãnh thổ của họ; việc bị buộc phải di dời cưỡng bức của các cư dân bản địa; vấn nạn di cư quốc tế và những người tị nạn. Tất cả các nhóm này cần được chăm sóc mục vụ xuyên biên giới, trong đó bao gồm quyền tự do đi lại. Vấn đề di cư, chúng ta biết, nên được đối mặt theo cách thức phối hợp của các Giáo hội tại các vùng biên giới. Ngoài ra, công việc chăm sóc mục vụ lâu dài cần phải được xem xét cho những người di cư vốn trở thành nạn nhân của nạn buôn người. Tài liệu của Thượng Hội đồng cũng mời gọi chúng ta cần phải chú ý đến tình trạng di dời cưỡng bức của các gia đình bản địa ở các trung tâm đô thị, đồng thời nhấn mạnh rằng hiện tượng này đòi hỏi “một phản ứng mục vụ chung” tại các khu vực ngoại vi. Do đó, việc khuyến khích thành lập các nhóm truyền giáo, phối hợp với các Giáo xứ, sẽ có thể đối phó với khía cạnh này, đưa ra các nghi thức phụng vụ và đồng thời ủng hộ sự hội nhập văn hóa của các cộng đồng này trong các thành phố.
Chương II – Hoán cải mục vụ
Việc nhắc lại bản chất truyền giáo của Giáo hội là điều hết sức cần thiết. Truyền giáo không phải là một điều gì đó mang tính tùy chọn, tài liệu nhấn mạnh, bởi vì Giáo hội tự bản chất là truyền giáo, và hoạt động truyền giáo chính là mô thức của tất cả các hoạt động của Giáo hội. Ở Amazonia, Giáo hội phải được mô phỏng theo Người Samari nhân hậu, nghĩa là Giáo hội phải bước ra bên ngoài để gặp gỡ mọi người. Giáo hội phải là một “Magdalene”, được yêu thương và hòa giải để hân hoan loan truyền Chúa Kitô Phục sinh, và một “Maria”, nghĩa là, Giáo hội phải sinh ra những đứa con trong đức tin, nhưng đồng thời cũng hội nhập văn hóa trong những dân tộc mà Giáo hội phục vụ. Kế đến, điều quan trọng đó chính là cần phải chuyển từ một sứ vụ mục vụ mang tính “thăm viếng” trở thành một sứ vụ mục vụ vốn hiện diện cách thường xuyên trong khu vực. Vì lý do này, Tài liệu Thượng Hội đồng đề nghị rằng các Dòng Tu trên toàn thế giới cần phải thiết lập ít nhất một điểm truyền giáo tại một trong các quốc gia tại khu vực Amazon.
Sự hy sinh của các vị Thừa sai tử đạo
Thượng Hội đồng không quên rất nhiều nhà truyền giáo đã dành cả cuộc đời của họ cho công cuộc loan truyền Tin Mừng ở Amazonia; những trang sử hào hùng chói lọi nhất đó đã được viết nên bởi các vị anh hùng tử đạo. Đồng thời, Tài liệu nhắc lại rằng việc tuyên xưng Chúa Kitô trong khu vực thường được thực hiện qua việc bắt tay với những kẻ cầm quyền vốn đàn áp nhân dân. Vì lý do này, ngày nay, Giáo hội “có cơ hội lịch sử” để tự tránh xa khỏi các thế lực thực dân mới, bằng cách lắng nghe các dân tộc tại Amazon và đồng thời thi hành sứ vụ tiên tri của Giáo hội một cách minh bạch”.
Đối thoại đại kết và liên tôn
Trong bối cảnh này, cả vấn đề đối thoại đại kết và liên tôn đều rất quan trọng. Đây chính là “đường hướng truyền giáo không thể thiếu ở Amazonia”, tài liệu nhấn mạnh. Một mặt, nó phải chọn điểm xuất phát từ Lời Chúa để khởi đầu những đường hướng của sự hiệp thông thực sự. Mặt khác, liên quan đến cuộc đối thoại liên tôn, Tài liệu khuyến khích một sự hiểu biết rộng lớn hơn về các tôn giáo và các giáo phái bản địa, để các Kitô hữu và những người ngoài Kitô giáo, có thể cùng nhau bảo vệ ngôi nhà chung của họ. Vì lý do này, những khoảnh khắc gặp gỡ, nghiên cứu và đối thoại giữa các Giáo hội tại và tín đồ của các tôn giáo bản địa đã được đề xuất.
Nhu cầu cấp thiết của công việc mục vụ bản địa và mục vụ giới trẻ
Tài liệu tiếp tục nhắc lại sự cần thiết của công việc mục vụ bản địa, vốn sẽ có một vị thế cụ thể trong Giáo hội: trên thực tế, cần phải tạo và duy trì “một lựa chọn ưu tiên cho các cư dân bản địa”, và đồng thời tạo ra một động lực truyền giáo lớn hơn trong số các ơn gọi bản địa, ngõ hầu Amazon có thể được truyền giáo bởi chính các thổ dân Amazon.
Hơn nữa, cần phải tạo không gian cho các thanh thiếu niên tại Amazon, với ánh sáng và bóng tối của họ: được phân chia giữa truyền thống và sự đổi mới; đắm chìm trong một cuộc khủng hoảng dữ dội của các giá trị; nạn nhân của những thực tế đáng buồn như nghèo đói, bạo lực, thất nghiệp, các hình thức nô lệ mới và việc khó tiếp cận với giáo dục. Tài liệu lưu ý rằng họ thường bị đẩy vào kết cuộc trong cảnh tù tội, hoặc tự tử. Tuy nhiên, những người trẻ Amazon có cùng ước mơ và hy vọng như những người trẻ tuổi khác trên thế giới – và Giáo hội, được mời gọi để trở nên một sự hiện diện tiên tri, phải cùng đồng hành trên cuộc hành trình của họ, ngõ hầu ngăn chặn việc bản sắc và lòng tự trọng của họ bị hủy hoại hoặc bị phá hủy. Cụ thể, Tài liệu gợi ý rằng “công việc mục vụ giới trẻ đổi mới và can đảm”, với một sứ vụ mục vụ đầy năng động và tích cực hơn bao giờ hết, tập trung vào Chúa Giêsu. Trên thực tế, những người trẻ tuổi chính là những tiên tri của hy vọng, họ muốn trở thành những nhân vật chính, và Giáo hội Amazon muốn nhận ra không gian của họ. Do đó, lời mời gọi thúc đẩy các hình thức truyền giáo mới, bao gồm cả việc sử dụng phương tiện truyền thông xã hội và giúp đỡ những người bản địa trẻ tuổi đạt được một sự hội nhập văn hóa lành mạnh.
Chăm sóc mục vụ tại các đô thị và gia đình
Tài liệu chung kết của Thượng Hội đồng sau đó đề cập đến chủ đề về vấn đề mục vụ tại các đô thị, đặc biệt chú ý đến các gia đình. Ở các khu vực ngoại vi của các khu vực đô thị, họ phải chịu cảnh nghèo đói, thất nghiệp, thiếu nhà ở, cũng như vô số vấn đề về sức khỏe. Kế đến, việc bảo vệ quyền của tất cả mọi người trở nên hết sức cần thiết để tất cả mọi người đều có quyền tiếp cận như nhau đối với những lợi ích mà các đô thị phải cung cấp trên cơ sở về các nguyên tắc bền vững, dân chủ và công bằng xã hội. Cần phải chiến đấu, tài liệu nhấn mạnh, để trong “các thị trấn nghèo nàn lụp xụp”, các quyền lợi cơ bản có thể được đảm bảo. Cơ chế “của một sứ vụ chào đón” cũng phải trở thành một điều trọng tâm, vì một tinh thần liên đới huynh đệ với những người di cư, những người tị nạn và những người vô gia cư sống trong bối cảnh đô thị. Trong lĩnh vực này, sự trợ giúp hợp lệ có thể xuất phát từ các cộng đồng cơ sở Giáo hội, vốn là “một món quà của Thiên Chúa cho các Giáo hội địa phương của Amazon”. Đồng thời, các chính sách công nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống ở các vùng nông thôn cũng được kêu gọi, nhằm tránh sự di chuyển không kiểm soát của người dân đến các thành phố.
Chương III – Hoán cải văn hóa
Sự hội nhập văn hóa và tính chất liên văn hóa là vô cùng quan trọng, Tài liệu tiếp tục, để đạt được một sự hoán cải văn hóa vốn đưa các Kitô hữu bước ra bên ngoài để gặp người khác và học hỏi từ họ. Trên thực tế, người dân Amazon với “dấu vết cổ xưa” của họ – vốn mang đến sự tương phản giữa sự tuyệt vọng mà người ta biểu lộ trên lục địa, với các giá trị về sự tương hỗ, liên đới và ý thức cộng đồng của họ – đưa ra những giáo huấn về sự sống và một tầm nhìn toàn diện về thực tế có khả năng hiểu rằng tất cả mọi loài thọ tạo đều có sự kết nối với nhau; và do đó, đảm bảo một sự quản lý bền vững. Giáo hội cam kết trở thành một liên minh với người dân bản địa, Tài liệu Thượng Hội đồng lặp lại, đặc biệt là tố cáo những sự công kích nhắm vào cuộc sống của họ, các dự án thương mại mang tính chất bóc lột, tình trạng diệt chủng và các loại thuốc hủy diệt sinh thái, và việc tội phạm hay hình sự hóa các phong trào xã hội.
Bảo vệ đất đai và bảo vệ sự sống
“Việc bảo vệ đất đai”, Tài liệu nhấn mạnh, “không có mục đích nào khác ngoài việc bảo vệ sự sống”, và được dựa trên nguyên tắc về bảo vệ phẩm giá con người. Do đó, cần phải tôn trọng các quyền tự quyết, quyền phân định lãnh thổ của họ và đồng thời tham khảo ý kiến trước đối với người dân bản địa về việc sử dụng đất của họ. Một vấn đề cụ thể đã được dành riêng cho các cư dân bản địa sống trong sự cô lập tự nguyện, mà hiện nay có khoảng 130 cư dân tại Amazon. Họ thường là nạn nhân của hành động thanh trừng sắc tộc, Giáo hội cần phải thực hiện hai hình thức hành động, một là thực hiện công tác mục vụ và kế đến là gây áp lực để chính quyền các quốc gia có thể bảo vệ quyền và tính bất khả xâm phạm đối với các vùng lãnh thổ của những người này.
Nền Thần học bản địa và lòng đạo đức bình dân
Từ quan điểm về sự hội nhập văn hóa – nghĩa là sự hiện thân của Tin Mừng trong các nền văn hóa bản địa – không gian đã được dành cho một nền thần học bản địa và lòng đạo đức bình dân, những biểu hiện cần phải được đánh giá cao, cần phải được đồng hành, phát huy và đôi khi cần phải được “gột rửa”, bởi vì đó chính là những khoảnh khắc truyền giáo đặc quyền vốn dẫn đến một cuộc gặp gỡ với Chúa Kitô. Việc loan báo Tin Mừng không phải là một quá trình của sự hủy diệt, mà đó là một quá trình của sự tăng trưởng và củng cố “những hạt giống của Lời Chúa” trong các nền văn hóa. Từ đây, có một sự khước từ mạnh mẽ đối với việc “truyền giáo theo kiểu thực dân thuộc địa”, và đồng thời ủng hộ việc loan báo Tin Mừng được hội nhập văn hóa vốn thúc đẩy một Giáo hội mang diện mạo Amazon, với sự tôn trọng và sự tương đương hoàn toàn với lịch sử, văn hóa và lối sống của người dân địa phương. Về vấn đề này, Tài liệu Thượng Hội đồng đề xuất rằng các trung tâm nghiên cứu trong Giáo hội cần phải nghiên cứu và thu thập các truyền thống, ngôn ngữ, tín ngưỡng và khát vọng của người dân bản địa, đồng thời khuyến khích một nền giáo dục dựa trên bản sắc và văn hóa của chính họ.
Tạo ra một Mạng lưới truyền thông Giáo hội Pan-Amazonia
Trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe cũng vậy, Tài liệu tiếp tục, dự án giáo dục này cần thúc đẩy kiến thức cổ xưa về y học cổ truyền trong mọi nền văn hóa. Đồng thời, Giáo hội cam kết cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở những nơi mà các chương trình chăm sóc sức khỏe quốc gia không đạt được. Ngoài ra còn có một lời kêu gọi mạnh mẽ về tinh thần liên đới, dựa trên sự nhận thức về nguồn gốc chung và tương lai được chia sẻ bởi tất cả mọi người, cũng như văn hóa giao tiếp vốn thúc đẩy việc đối thoại, gặp gỡ và chăm sóc “ngôi nhà chung của chúng ta”. Cụ thể, Tài liệu Thượng Hội đồng đề nghị việc thiết lập một mạng lưới truyền thông Giáo hội Pan-Amazonia; một mạng lưới học thuật về giáo dục song ngữ và các hình thức giáo dục mới, và thậm chí là việc học hỏi nghiên cứu từ xa.
Chương IV – Hoán cải môi sinh
Trước “cuộc khủng hoảng môi trường xã hội chưa từng có”, Thượng Hội đồng kêu gọi một Giáo hội vùng Amazon có khả năng thúc đẩy một hệ sinh thái toàn diện và một cuộc hoán cải môi sinh, theo đó, “tất cả mọi thứ đều được kết nối với nhau”.
Hệ sinh thái toàn diện, con đường khả thi duy nhất
Hy vọng đó chính là bằng cách nhận ra “những vết thương do con người gây ra” cho vùng lãnh thổ, những mô hình phát triển dựa trên công lý và tinh thần liên đới phải được tìm kiếm. Điều này chuyển thành một thái độ kết nối việc chăm sóc mục vụ đối với thiên nhiên với công lý cho những người nghèo khổ nhất và thiệt thòi nhất trên thế giới. Hệ sinh thái toàn diện không nên được hiểu như là một con đường mà Giáo hội có thể chọn lựa cho tương lai, nhưng là con đường duy nhất có thể hầu cứu vãn khu vực khỏi những hành vi khai thác tận diệt, khỏi sự đổ máu những người vô tội và khỏi việc hình sự hóa những người bảo vệ các khu rừng Amazon. Giáo hội, trong chừng mực nào đó, “là một phần của một tổ chức liên đới quốc tế”, cần phải thúc đẩy vai trò trung tâm của quần xã sinh vật Amazon để cân bằng hành tinh, và đồng thời khuyến khích cộng đồng quốc tế cung cấp các nguồn lực kinh tế mới để bảo vệ và tăng cường các công cụ của quy ước khung về khí hậu.
Bảo vệ nhân quyền và những đòi hỏi của đức tin
Hơn cả một nghĩa vụ chính trị và nghĩa vụ xã hội, việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền chính là một sự đòi buộc bởi Đức tin của chúng ta. Đối mặt với nghĩa vụ Kitô giáo này, Tài liệu tố cáo các hành vi vi phạm nhân quyền, cũng như các hành động khai thác hủy diệt; đảm nhận và hỗ trợ, cũng như liên minh với các Giáo hội khác, các chiến dịch thoái vốn đầu tư vào các công ty khai thác vố gây ra những thiệt hại xã hội và sinh thái đối với khu vực Amazon; đề xuất một sự chuyển đổi năng lượng triệt để cũng như tìm kiếm các lựa chọn thay thế; và đồng thời cũng đề xuất việc triển khai các chương trình đào tạo huấn luyện về việc chăm sóc “ngôi nhà chung của chúng ta”. Các quốc gia được yêu cầu chấm dứt việc suy nghĩ về khu vực này như một nguồn tài nguyên vô tận, và hy vọng đã được thể hiện đối với “mô hình về phát triển bền vững toàn diện mới” vốn kết hợp khoa học và y học cổ truyền. Tài liệu cũng khuyến nghị rằng các mối bận tâm về lĩnh vực thương mại không được đặt lên trên mối bận tâm đối với môi trường và nhân quyền.
Một Giáo hội liên minh với các cộng đồng Amazon
Lời kêu gọi được đưa ra đó chính là tinh thần trách nhiệm: tất cả chúng ta được mời gọi để bảo vệ công trình của Thiên Chúa. Các nhân vật chính của việc chăm sóc, cũng như bảo vệ và bênh vực các dân tộc bản địa, là chính các cộng đồng người Amazon. Giáo hội chính là đồng minh của họ, cùng đồng hành với họ, không áp đặt một cách thức hành động cụ thể nào; thừa nhận sự khôn ngoan của các dân tộc liên quan đến tính đa dạng sinh học, và đồng thời chống lại bất kỳ hình thức đánh cắp sinh học (biopiracy) nào. Yêu cầu được đưa ra đó chính là những người làm công tác mục vụ và các thừa tác viên được phong chức được đào tạo trong sự nhạy bén về môi trường xã hội này, theo gương của các vị anh hùng Tử đạo của khu vực Amazon. Ý tưởng đó chính là tạo ra các ủy ban mục vụ để chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta.
Bảo vệ sự sống
Trong Tài liệu, cam kết của Giáo hội trong việc bảo vệ sự sống “kể từ khi thụ thai đến khi chết đi một cách tự nhiên”, và đồng thời thúc đẩy hội nhập văn hóa và đối thoại đại kết, nhằm chống lại các cấu trúc của sự chết, tội lỗi, bạo lực và bất công. Hoán cải môi sinh và bảo vệ sự sống tại Amazon, đối với Giáo hội, chính là một lời kêu gọi để “quên đi những gì đã được học trước đây, trau dồi và nghiên cứu lại nhằm vượt qua bất kỳ xu hướng nào hướng tới việc thực dân hóa các mô hình vốn đã gây những sự tổn hại trong quá khứ”.
Tội lỗi sinh thái và quyền được tiếp cận với nước uống
Định nghĩa về “tội lỗi sinh thái” như là “một hành động hay một sự hờ hững chống lại Thiên Chúa, chống lại những người thân cận, cộng đồng, môi trường cũng như các thế hệ tương lai” và đức công bằng đã được đề xuất. Để hoàn trả món nợ sinh thái mà các quốc gia phải trả cho Amazon, Tài liệu đề nghị việc thiết một quỹ toàn cầu cho các cộng đồng người Amazon, để bảo vệ họ khỏi những ham muốn đầy dã tâm của các công ty quốc gia và đa quốc gia.
Thượng Hội đồng nhắc lại “nhu cầu cấp bách đối với việc triển khai các chính sách năng lượng vốn làm giảm đáng kể lượng khí thải carbon dioxide và các loại khí khác liên quan đến vấn đề biến đổi khí hậu”; thúc đẩy các loại năng lượng sạch; và đồng thời tập trung sự chú ý vào việc tiếp cận với nước uống, một quyền cơ bản của con người và là điều kiện để thực hiện các quyền con người khác.
Việc bảo vệ trái đất đồng nghĩa với việc khuyến khích việc tái sử dụng và tái chế; giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch và nhựa; sửa đổi thói quen ăn uống chẳng hạn như tiêu thụ quá nhiều thịt và cá; áp dụng lối sống có điều độ; và trồng cây xanh.
Trong bối cảnh này, có một đề xuất về một Văn phòng Mục vụ Xã hội của Amazon vốn sẽ hợp tác với CELAM, CLAR, Caritas, REPAM, các Hội đồng Giám mục, các Giáo hội địa phương, các trường đại học Công giáo và các tổ chức phi Giáo hội. Việc thành lập một Văn phòng về khu vực Amazon trực thuộc Thánh Bộ Cổ võ Sự Phát triển Con người Toàn diện cũng đã được đề xuất.
Chương V – Những đường hướng mới của sự hoán cải công nghị tính
Việc vượt qua chủ nghĩa giáo sĩ và những sự áp đặt độc đoán; củng cố văn hóa đối thoại, lắng nghe và phân biệt tâm linh; phản ứng trước những thách thức mục vụ: đây chính là những đặc điểm mà một sự hoán cải công nghị tính phải dựa trên; một sự hoán cải mà Giáo hội được mời gọi để thăng tiến trong sự hài hòa, dưới sự thúc đẩy của Chúa Thánh Thần, Đấng Ban Sự sống, và với tinh thần can đảm truyền giáo.
Công nghị tính, sứ vụ, vai trò tích cực của giáo dân và đời sống thánh hiến
Thách thức đó chính là cần phải giải thích những dấu chỉ của thời đại dưới ánh sáng của Chúa Thánh Thần và đồng thời xác định con đường phải đi theo để phục vụ kế hoạch của Thiên Chúa. Các hình thức của việc thực hiện công nghị tính rất đa dạng và phải được phân quyền, chú ý đến các quy trình địa phương, mà không làm suy yếu mối liên kết với các Giáo hội anh em và với Giáo hội toàn cầu. Công nghị tính, tiếp nối Công đồng Vatican II, biến thành tinh thần đồng trách nhiệm và sứ vụ của tất cả mọi người; đặc biệt chú ý đến sự tham gia của giáo dân, cả nam và nữ, được coi như là “những nhân tố đặc quyền”. Sự tham gia của giáo dân, cả trong việc tham vấn và đưa ra quyết định trong đời sống và sứ mạng của Giáo hội, Tài liệu giải thích, phải được củng cố và mở rộng, bắt đầu thúc đẩy và trao quyền cho các thừa tác vụ “cho cả nam giới và phụ nữ theo cách thức công bằng”.
Tài liệu cho thấy rằng các Giám mục “có thể ủy thác, trong một khoảng thời gian cụ thể, trong trường hợp không có linh mục, việc thực hiện chăm sóc mục vụ tại các cộng đồng cho một người không phải là Linh mục, vốn là thành viên của cộng đồng”. Trách nhiệm đối với cộng đồng, Tài liệu quy định rõ , sẽ thuộc về Giám mục.
Thượng Hội đồng sau đó đề xuất đời sống thánh hiến “với diện mạo bản địa Amazon”, bắt đầu bằng việc củng cố ơn gọi bản địa. Đề xuất này chính là một sự nhấn mạnh về tính chất lưu động nay đây mai đó của những người sống đời tận hiến cho những người nghèo khổ và bị loại trừ nhất. Tài liệu cũng yêu cầu rằng công việc đào tạo cần phải tập trung vào tính chất liên văn hóa, sự hội nhập văn hóa và đối thoại giữa các linh đạo và các vũ trụ quan của Amazon.
Một thời cơ thích hợp cho phụ nữ
Không gian rộng rãi trong Tài liệu đã được dành riêng cho sự hiện diện của phụ nữ. Như sự khôn ngoan của các dân tộc tổ tiên cho thấy, Mẹ trái đất có khuôn mặt nữ tính; và trong thế giới bản địa, “phụ nữ chính là một hiện diện sống động và có trách nhiệm trong việc thăng tiến con người”. Thượng Hội đồng đề nghị rằng tiếng nói của phụ nữ phải được lắng nghe, và họ phải được hỏi ý kiến, đồng thời cũng đề nghị rằng họ phải được tham gia một cách quyết đoán hơn trong việc đưa ra quyết định để họ có thể góp phần vào công nghị tính của Giáo hội, cũng như nắm quyền lãnh đạo mạnh mẽ hơn trong Giáo hội, trong các hội đồng mục vụ, hay “thậm chí ngay cả trong các lĩnh vực của chính phủ”. Là những nhân vật chính và những người bảo vệ công trình sáng tạo và ngôi nhà chung của chúng ta, “phụ nữ thường là nạn nhân của tình trạng bạo lực về thể lý, đạo đức và tôn giáo, trong đó có cả hủ tục giết phụ nữ”. Văn bản tái khẳng định cam kết của Giáo hội trong việc bảo vệ các quyền của họ, đặc biệt là đối với những phụ nữ di cư. Đồng thời, Tài liệu công nhận những sứ vụ được Chúa Giêsu trao phó cho phụ nữ và đồng thời kêu gọi sửa đổi Tự Sắc “Ministeria quaedam” của Thánh Giáo Hoàng Phaolô VI, để những người phụ nữ cũng được đào tạo và chuẩn bị đầy đủ hầu có thể nhận các chức đọc sách và giúp lễ, trong số những điều khác mà họ có thể đảm nhận”.
Cụ thể, trong những bối cảnh mà trong đó các cộng đồng Công giáo được hướng dẫn bởi phụ nữ, tài liệu yêu cầu thành lập một ủy ban công nhận những phụ nữ là lãnh đạo của các cộng đồng. Thượng Hội đồng lưu ý đến rất nhiều cuộc tham vấn về khu vực Amazon hướng tới “chức Phó tế vĩnh viễn cho phụ nữ”, một chủ đề thường xuyên hiện diện trong suốt quá trình làm việc của Thượng Hội đồng tại Vatican. Tài liệu bày tỏ mong muốn của các tham dự viên tham gia Thượng Hội đồng để chia sẻ kinh nghiệm của họ và những suy tư đã xuất hiện từ trước đến nay với “Ủy ban nghiên cứu chức Phó tế vĩnh viễn cho Phụ nữ”, được thiết lập vào năm 2016 bởi ĐTC Phanxicô và “đang chờ đợi kết quả”.
Chức Phó tế vĩnh viễn
Việc thúc đẩy, đào tạo và hỗ trợ các Phó tế vĩnh viễn được mô tả hết sức cấp bách. Phó tế, dưới quyền của Đức Giám mục làm công tác phục vụ cộng đồng, và ngày nay có nghĩa vụ thúc đẩy một hệ sinh thái toàn diện, sự phát triển con người, chăm sóc mục vụ xã hội và phục vụ những người gặp phải tình huống dễ bị tổn thương và nghèo đói, vốn biến họ trở nên giống Chúa Kitô. Do đó, cần phải nhấn mạnh vào công việc đào tạo huấn luyện đang diễn ra, được đánh dấu bằng việc nghiên cứu học thuật và thực hành mục vụ, mà trong đó, người bạn đời và con cái của ứng viên cũng có liên quan. Giáo trình đào tạo, Thượng Hội đồng nêu rõ, cần phải bao gồm các chủ đề vốn ủng hộ đối thoại đại kết, liên tôn và liên văn hóa; lịch sử của Giáo hội tại Amazon; tính dễ xúc động và cả vấn đề về tính dục; vũ trụ quan bản địa; và hệ sinh thái toàn diện. Tài liệu khuyến nghị rằng các đội ngũ đào tạo phải bao gồm các vị Mục tử và giáo dân cũng như việc đào tạo huấn luyện các Phó tế vĩnh viễn trong tương lai trong các cộng đồng bản địa sống dọc theo các dòng sông.
Việc đào tạo Linh mục
Việc đào tạo các Linh mục cũng cần phải được hội nhập văn hóa: cần phải trang bị cho các vị Mục tử, những người sống Tin Mừng; sự hiểu biết về Giáo luật; phải mang tính bác ái, theo gương Chúa Giêsu; những người gần gũi với mọi người; khả năng của việc biết lắng nghe, chữa lành và an ủi, mà không tìm cách áp đặt bản thân; biểu lộ lòng nhân từ thương xót của Chúa Cha. Trong lĩnh vực đào tạo chức tư tế, Tài liệu hy vọng chương trình đào tạo sẽ bao gồm các môn học như hệ sinh thái toàn diện, thần học sinh thái, thần học sáng tạo, thần học bản địa, tâm linh sinh thái, lịch sử của Giáo hội ở Amazon và nhân chủng học văn hóa vùng Amazon. Thượng Hội đồng khuyến nghị rằng các trung tâm đào tạo, cần phải được đưa vào thực tế của Amazon, và những người trẻ không phải người dân bản địa Amazon nên có cơ hội để được tham gia vào chương trình đào tạo như vậy ở khu vực Amazon.
Tham dự Bí tích Thánh Thể và chức Linh mục
Việc tham dự Bí tích Thánh Thể chính là trung tâm điểm của cộng đồng Kitô giáo. Và, tuy nhiên, Thượng Hội đồng lưu ý, nhiều cộng đồng Hiáo hội trong khu vực lãnh thổ của Amazon gặp khó khăn rất lớn trong việc tiếp cận với Bí tích Thánh Thể. Có thể mất nhiều tháng trời hoặc thậm chí nhiều năm để một Linh mục quay trở lại cộng đồng để cử hành Thánh lễ hoặc các Bí tích Hòa giải và Bí tích Xức dầu Bệnh nhân. Tài liệu tái khẳng định sự đánh giá cao đối với tình trạng độc thân như một món quà từ Thiên Chúa, trong chừng mực nào đó cho phép linh mục cống hiến hết mình cho việc phục vụ cộng đồng, và đồng thời đổi mới lời cầu nguyện ngõ hầu có thể có thêm nhiều ơn gọi sống cuộc sống độc thân. Thừa nhận rằng, “quy tắc kỷ luật này không được yêu cầu bởi chính bản chất của chức tư tế”, và đồng thời xem xét sự rộng lớn của vùng lãnh thổ Amazon cũng như sự khan hiếm của các Thừa tác viên có chức Thánh, Tài liệu chung kết đề xuất việc “thiết lập các tiêu chí và cách thức bố trí về phía cơ quan có thẩm quyền, trong khuôn khổ Hiến Chế ‘Lumen Gentium’ số 26, để phong chức Linh mục cho những người đàn ông phù hợp, những người đã thiết lập một gia đình ổn định và hợp pháp, được cộng đồng tôn trọng, những người thực thi sứ vụ Phó tế vĩnh viễn của họ một cách hiệu quả và những người đã được đào tạo đầy đủ cho chức tư tế để duy trì sự sống động của cộng đồng Kitô giáo thông qua việc giảng dạy Lời Chúa và cử hành các Bí tích ở những khu vực xa xôi nhất của vùng Amazon”. Tài liệu xác định rằng, về vấn đề này, “một số người đã ủng hộ cách tiếp cận phổ quát hơn đối với đề tài này”.
Một cấu trúc Giáo hội khu vực hậu Thượng Hội đồng, và một trường Đại học trong khu vực Amazon
Thượng Hội đồng đề xuất việc tái cấu trúc các Giáo hội địa phương theo quan điểm Pan-Amazonia, thay đổi kích thước các khu vực địa lý rộng lớn của nhiều giáo phận; phân nhóm các Giáo hội đặc biệt hiện diện trong cùng một khu vực; và đồng thời thiết lạp Quỹ Amazon phục vụ cho mục đích truyền giáo. Ý tưởng tạo ra một cấu trúc Giáo hội khu vực hậu Thượng Hội đồng, được tổ chức với REPAM và CELAM, để tiếp nhận nhiều đề xuất vốn nổi lên từ Thượng Hội đồng. Đã có một đề xuất trong lĩnh vực giáo dục liên quan đến việc thành lập một trường đại học Công giáo vùng Amazon, dựa trên việc nghiên cứu liên ngành, hội nhập văn hóa và đối thoại liên văn hóa, và đồng thời dựa trên nền tảng Kinh Thánh trong khi tôn trọng các phong tục và truyền thống của người dân bản địa.
Nghi lễ Amazon
Đáp lại thỉnh nguyện của cộng đồng người Amazon theo cách thức Công giáo đích thực nhằm thích nghi phụng vụ bằng cách sử dụng tầm nhìn của họ về thế giới, các truyền thống, biểu tượng và nghi thức ban đầu của họ, cấu trúc Giáo hội được đề cập ở trên đã được yêu cầu để thiết lập một ủy ban có thẩm quyền để nghiên cứu việc triển khai một nghi lễ Amazon vốn “thể hiện di sản về phụng vụ, thần học, kỷ luật và tâm linh của Amazon”. Một nghi lễ như vậy sẽ được thêm vào 23 nghi thức riêng biệt đã tồn tại trước đó trong Giáo hội Công giáo, làm phong phú thêm công việc truyền giáo; khả năng bày tỏ đức tin trong một nền văn hóa riêng của mình; và ý thức về sự phân quyền và công nghị tính mà Giáo hội Công giáo có thể thể hiện. Gợi ý cũng đã được đưa ra đó chính là một nghi thức Giáo hội như vậy sẽ bổ sung cho cách thức mà trong đó người dân Amazon chăm sóc vùng lãnh thổ và liên quan đến các vùng biển của nó. Cuối cùng, để khuyến khích tiến trình hội nhập văn hóa của đức tin, Thượng Hội đồng bày tỏ nhu cầu cấp thiết về việc thành lập các ủy ban dịch thuật và soạn thảo các văn bản Kinh Thánh và Phụng vụ bằng ngôn ngữ địa phương, “giữ gìn tính chất hữu hình của các Bí tích và đồng thời thích nghi với chúng nghi thức, mà không đánh mất đi những điều thiết yếu”. Âm nhạc và việc ca hát cũng cần phải được khuyến khích ở cấp độ phụng vụ.
Kết thúc Tài liệu chung kết của Thượng Hội đồng Giám mụ về khu vực Amazon, các Nghị phụ kêu gọi sự bảo vệ của Đức Trinh nữ Amazon, Mẹ của Amazon, được tôn kính dưới nhiều tước hiệu khác nhau trong khu vực.
Minh Tuệ chuyển ngữ (theo Vatican News)
