Ngày 29/6/2013, dịp lễ trong kính hai thánh Phê-rô và Phao-lô Tông đồ, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã ban hành Thông điệp Lumen Fidei (Ánh sáng Đức tin). Đây là thông điệp đầu tiên của Đức Thánh cha Phanxicô kể từ khi ngài được bầu chọn làm Giáo hoàng (13/3/2013) và được coi là một trong những Thông điệp được ban hành sớm nhất trong triều đại một Giáo hoàng (hơn 3 tháng).
Trong cuộc trả lời phỏng vấn vài ngày sau khi Thông điệp được ban hành, Đức giáo hoàng Phanxicô đã khẳng định, Đức Giáo hoàng Biển Đức 16 là người khởi thảo Thông điệp này nhằm tiếp tục những suy tư đã được trình bày trong Thông điệp Bác ái và Hy vọng và ngài là người tiếp tục, hoàn tất và công bố. Như vậy, đây là lần đầu tiên trong lịch sử Giáo hội, một Thông điệp do hai Giáo hoàng cùng viết và ban hành.
Nội dung của Thông điệp gồm 60 đoạn được đánh số từ 1-60, chia làm bốn chương, mỗi chương bắt đầu bằng một trích dẫn Kinh thánh: 1/ Chúng ta đã tin vào tình yêu (1 Ga 4,16); 2/ Nếu các ngươi không vững tin, thì các ngươi sẽ không hiểu (Is 7,9); 3/ Tôi truyền lại cho anh em điều tôi đã lãnh nhận (1 Cr 15,3); 4/ Thiên Chúa đã chuẩn bị một thành cho các ngài (Dt 11,16). Bốn chương này cũng có thể tóm lược trong bốn cụm từ: tin, hiểu, chuyển giao và niềm hy vọng Kitô.
Đức Giáo hoàng Phanxico trong chuyến viếng thăm Hoa Kỳ tháng 10.2015
Bài viết này chỉ xin giới thiệu một cách ngắn gọn về “vai trò của đức tin trong việc xây dựng công ích” được nhấn mạnh trong chương 4 của Thông điệp.
Có thể thấy toàn bộ chương 4 của Thông điệp Ánh sáng Đức tin dành để nói về vai trò của Đức tin trong việc xây dựng xã hội con người mà Thông điệp gọi bằng một từ ngắn gọn lấy từ Thư gửi Tín hữu Do thái (Dt 11,16): “thành” cho con người. “Thành” này được Thiên Chúa chuẩn bị khi ban Đức tin cho các tổ phụ chúng ta trong Cựu ước; đồng thời, với đức tin được ban này, một mối giây “liên kết chắc chắn” được thiết lập giữa cộng đồng nhân loại và đức tin trở thành ánh sáng soi chiếu mọi mối tương quan con người, hướng mọi người tới việc xây dựng “thành” bằng tình yêu của Thiên Chúa và chỉ trong tình yêu Thiên Chúa mọi thực tại xã hội mới có được sự phát triển hài hòa trong hy vọng (số 50).
Thông điệp khẳng định: “Đức tin phát sinh từ một cuộc gặp gỡ với tình yêu nguyên thủy của Thiên Chúa, trong đó ý nghĩa và sự tốt lành của cuộc đời chúng ta trở nên rõ ràng; cuộc đời chúng ta được sáng tỏ theo mức độ mà nó đi vào động năng được mở ra bởi tình yêu này, đến mức nó trở thành một con đường và sự thực hành dẫn đến sự viên mãn của tình yêu. Ánh sáng đức tin có khả năng tăng cường sự phong phú của các mối liên hệ con người, khả năng chịu đựng, khả năng trở nên đáng tin cậy, khả năng làm phong phú đời sống cộng đồng của họ. Đức tin không kéo chúng ta ra khỏi thế gian hoặc tỏ ra xa lạ với những quan tâm cụ thể của con người thời đại… Ánh sáng của nó không chỉ đơn thuần soi sáng phía trong của Hội Thánh, cũng không được xử dụng chỉ để xây một thành vĩnh cửu ở đời sau; nó cũng giúp chúng ta xây dựng các xã hội của chúng ta, để chúng ta có thể hành trình hướng về một tương lai đầy hy vọng” (số 51).
Như vậy, ở đây Thông điệp cho thấy nền tảng của sự dấn thân xã hội nơi Kitô hữu bắt nguồn từ cuộc gặp gỡ Thiên Chúa, Đấng đã trao cho con người một vị thế và chỗ đứng trong “thành” kèm theo với trách nhiệm xây dựng thành đô thiên quốc. Cuộc gặp gỡ ấy thúc bách con người dấn thân cùng với mọi người xây dựng xã hội con người mỗi ngày một công bằng và huynh đệ hơn.
Đức Giáo hoàng phát biểu tại trụ sở Liên Hiệp Quốc
Thông điệp cũng đã khéo léo trình bày việc xây dựng xã hội, phục vụ công ích hay “củng cố thành cho bền vững” luôn phải khởi đi từ nền tảng tình yêu vững bền không thay đổi của Thiên Chúa và việc phục vụ công ích được bắt đầu trước hết từ môi trường gia đình(số 52), tế bào của xã hội, trong đó “đức tin đi cùng với mọi lứa tuổi của cuộc đời”, giúp mọi người hiểu được giá trị độc đáo của mỗi người, học cách tin yêu cuộc sống, xây dựng một tình huynh đệ đích thực dựa trên niềm xác tín về một Thiên Chúa là Cha, Đấng Tạo hóa, Đấng quan phòng.
Chính trong niềm xác tín này mà Đức tin trở thành “ánh sáng có khả năng soi sáng tất cả mọi mối liên hệ của chúng ta trong xã hội”(số 54); “giúp chúng ta tìm thấy những mô hình phát triển không chỉ đơn thuần dựa trên tiện ích và lợi nhuận, nhưng coi thụ tạo như một hồng ân mà tất cả chúng ta đều phải mang ơn; đức tin dạy chúng ta khám phá ra những hình thức cai trị công chính, nhìn nhận rằng quyền hành đến từ Thiên Chúa và được dùng để phục vụ công ích” (số 55).
Bên cạnh đó, với niềm xác tín vào một Thiên Chúa là Cha yêu thương, quan phòng, Thông điệp cho thấy đức tin cũng là “một sức mạnh an ủi trong đau khổ”, giúp người Kitô hữu nhận ra rằng: “không thể loại bỏ đau khổ, nhưng chúng có thể có ý nghĩa và trở thành một hành động yêu thương, tín thác vào vào bàn tay Thiên Chúa là Đấng không bỏ rơi bất cứ ai” (số 57). Chính trong đau khổ mà họ cũng nhận ra rằng, những dấn thân cho công ích luôn là sự “phục vụ của niềm hy vọng” rằng chỉ trong Thiên Chúa, xã hội con người mới tìm thấy được nền tảng vững chắc. Người Kitô hữu khi tham gia hoạt động xã hội phải luôn kiên tâm với niềm xác tín này. Niềm xác tín ấy giúp họ đứng vững trước những thách đố, thất bại, đau khổ; đồng thời “cung cấp một động lực mới và sức mạnh cho cuộc sống hàng ngày của họ”.
Nói tóm lại, cùng với các vị Giáo hoàng tiền nhiệm đáng kính, qua Thông điệp Lumen Fedei, Đức Giáo hoàng Phanxicô tái khẳng định sự dấn thân xã hội của các tín hữu Công giáo là đòi hỏi căn bản của Đức tin. Thiên Chúa ban đức tin cho con người để họ mang đức tin vào đời nhằm xây dựng công ích. Đức tin đòi công ích, nhưng đức tin cũng là phương thế giúp các tín hữu dễ dàng đạt tới thiện ích chung, giúp thoát khỏi những ham muốn ích kỷ vốn là thứ kìm hãm sự phát triển của xã hội con người.
Lm. Gioan Nguyễn Ngọc Nam Phong, C.Ss.R
