Trong bức ảnh được chụp ngày 6 tháng 3 năm 2013 này, Đức Hồng Y Joseph Zen cầu nguyện tại Đền thờ Thánh Phêrô trong giờ Kinh Chiểu tại Vatican (Ảnh: Gregorio Borgia / AP)
Sau khi hai vị Giám chức hàng đầu gần đây tuyên bố về tính hợp pháp của thỏa thuận năm 2018 của Vatican với Trung Quốc về việc bổ nhiệm các Giám mục, một chuyên gia về các vấn đề Trung Quốc đã nhấn mạnh rằng thỏa thuận này không chỉ tốt đẹp, mà còn là sản phẩm của hơn 30 năm quan hệ ngoại giao của Vatican.
Paolo Affatato, người đứng đầu văn phòng châu Á của hãng tin Fides News, phát biểu với Crux rằng thỏa thuận của Đức Giáo hoàng Phanxicô với Trung Quốc về việc bổ nhiệm các Giám mục “là một thành quả của 30 năm nỗ lực làm việc, nó không phải được sinh ra vào ngày hôm qua”.
“Thỏa thuận này được hình thành dưới thời của Đức Gioan Phaolô II, người đầu tiên bắt đầu quá trình của sự gần gũi và hiệp thông với các giám mục ở Trung Quốc, những người bị coi là bất hợp pháp”, ông Paolo Affatato nói, đồng thời gọi thỏa thuận này là “điểm đến” không chỉ đối với Đức Phanxicô, cũng như Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II và Đức Nguyên Giáo Hoàng Benedict XVI.
Theo thời gian, một loạt các vấn đề đã gây ra một sự kềm hãm, nhưng hồi kết cũng đã đến”, ông Affatato nói, đồng thời so sánh thỏa thuận với việc xây dựng một cung điện. Nền tảng đã được đặt đầu tiên, ông nói, và từng chút một phần còn lại của cấu trúc được xây dựng, tiến tới việc hoàn thành với việc mở các cánh cửa của cung điện.
“Đây không còn là thời của sự bí mật, giai đoạn bí mật không thể tồn tại mãi mãi”, ông Affatato giải thích, đồng thời đề cập đến cái gọi là “Giáo hội Công giáo hầm trú” ở Trung Quốc, vốn đã duy trì lòng trung thành với Roma và xa lánh Giáo hội được nhà nước bảo trợ xung khắc với Tòa Thánh.
“Trung Quốc đã thay đổi, Trung Quốc không còn là Trung Quốc dưới thời của Mao Trạch Đông”, ông Affatato cho biết thêm, đồng thời lưu ý rằng sự lãnh đạo, thị trường, xu hướng toàn cầu và chính trị tất cả đã thay đổi trong thời gian kể từ khi Trung Quốc rơi vào sự cai trị của cộng sản. “Cuộc Cách mạng văn hóa ngày nay không giống như cuộc cách mạng cách đây 60 năm”, ông nói.
Ông Affatato đã phát biểu sau một cuộc lời qua tiếng lại gần đây giữa vị Hồng Y người Ý, Đức Hồng Y Giovanni Battista Re, Niên Trưởng Hồng y Đoàn, và vị Hồng y người Trung Quốc Giuse Trần Nhật Quân (Joseph Zen), Nguyên Giám mục Hồng Kông và là một trong những nhà phê bình lớn tiếng nhất về cách tiếp cận của Đức Giáo hoàng Phanxicô đối với Trung Quốc.
Trong một lá thư ngày 26 tháng 2 gửi cho tất cả các Hồng y, Đức Hồng y Re, 86 tuổi, đã đề cập đến lá thư trước đó vào ngày 27 tháng 9 năm 2019 mà Đức Hồng y Zen đã gửi cho các Hồng y chỉ trích thỏa thuận tạm thời của Vatican 2015 với Trung Quốc về việc bổ nhiệm các giám mục.
Trong bức thư của mình, Đức Hồng y Re đã nhấn mạnh tính liên tục giữa thỏa thuận của ĐTC Phanxicô và cách tiếp cận của các vị tiền nhiệm của Ngài với Trung Quốc, đồng thời cho biết rằng thỏa thuận mà Đức Phanxicô thực hiện phù hợp với cách tiếp cận của cả Đức Gioan Phaolô II lẫn Đức Benedicto XVI, đặc biệt là về việc bổ nhiệm các giám mục.
“Đức Gioan Phaolô II mong muốn hỗ trợ các cộng đồng Công giáo Trung Quốc bí mật cũng như thúc đẩy ý tưởng về một thỏa thuận chính thức với các cơ quan chính phủ về việc bổ nhiệm các giám mục”, Đức Hồng y Re nói, đồng thời cũng cho biết thêm rằng ý tưởng này cũng đã được ủng hộ bởi Đức Nguyên Giáo Hoàng Benedicto XVI, người mà ngài cho biết là “đã chấp thuận một dự thảo thỏa thuận về việc bổ nhiệm các Giám mục ở Trung Quốc”, là điều chỉ có thể ký kết vào năm 2018 sau khi Đức Phanxicô lên làm Giáo Hoàng.
Đức Hồng y Re đã đề cập đến một khẳng định của Đức Hồng y Zen rằng, “thỏa thuận được ký kết giống với thỏa thuận mà Đức Nguyên Giáo hoàng Benedicto XVI đã từ chối ký vào thời điểm đó”, đồng thời gọi lập trường của Đức Hồng y Zen là “đáng kinh ngạc”, và nhấn mạnh rằng “nó không phù hợp với sự thật”, dựa trên văn khố lưu trữ của Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh.
“Tôi có thể đảm bảo với các Đức Hồng y rằng Đức Nguyên Giáo hoàng Benedicto XVI đã phê chuẩn dự thảo Thỏa thuận về việc bổ nhiệm các Giám mục ở Trung Quốc, vốn chỉ có thể ký kết vào năm 2018”, Đức Hồng y Re nói, đồng thời nhấn mạnh rằng lá thư của Đức Hồng y Zen đã làm sáng tỏ về mức độ phức tạp của tình hình không chỉ đối với người Công giáo ở Trung Quốc, mà còn đối với các giám mục và Đức Thánh Cha Phanxicô.
“Do đó, tất cả chúng ta được kêu gọi kết hợp chặt chẽ với Ngài và cầu nguyện liên lỉ để Chúa Thánh Thần trợ giúp Đức Thánh Cha và hỗ trợ các cộng đồng của Giáo hội Công giáo ở Trung Quốc, những người bất chấp đau khổ trong một thời gian dài để minh chứng cho lòng trung thành với Thiên Chúa, trên con đường của sự hòa giải, hiệp nhất và truyền giáo phục vụ Tin Mừng”, Đức Hồng y Re nói.
Đức Hồng y Zen là người đã liên tục chỉ trích thỏa thuận năm 2018, đôi khi khăng khăng rằng Đức Giáo hoàng Phanxicô đã bị Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh, Đức Hồng y Pietro Parolin, “thao túng” về vấn đề Trung Quốc, đồng thời cáo buộc Đức Hồng y Parolin về thói hư vinh. Hồng y Zen đã viết một lá thư hồi đáp gửi cho Đức Hồng y Re vào ngày 1 tháng 3.
Trong lá thư hồi đáp của mình, Đức Hồng y Zen đã gọi lá thư của Đức Hồng y Re là “bài phát biểu khai mạc”, bởi vì ngài vừa được bổ nhiệm làm Niên Trưởng Hồng y Đoàn vào tháng 1.
Đức Hồng y Zen đã khẳng định rằng Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II, thay vì hòa giải và chấp nhận thỏa hiệp, nghĩ rằng “cần phải chống lại” chủ nghĩa cộng sản một cách mạnh mẽ, đồng thời cho biết rằng “đây chính là tầm nhìn nền tảng của Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô mà tôi đã chia sẻ”.
Thách thức Đức Hồng y Re “đưa cho tôi xem văn bản của thỏa thuận” mà Đức Nguyên Giáo Hoàng Benedicto XVI đã phê duyệt và Đức Phanxicô đã ký kết với các quan chức Trung Quốc”, Đức Hồng y Zen nói rằng ngài sở hữu “bằng chứng mạnh mẽ” rằng Đức Hồng y Parolin “đang thao túng Đức Thánh Cha, người luôn tỏ ra rất yêu mến tôi khi chúng tôi hội kiến, nhưng không bao giờ trả lời chất vấn của tôi”.
Như trong quá khứ, Đức Hồng y Zen cũng đã từng chỉ trích Vatican về việc giải thích sai tài liệu, đặc biệt là bức thư năm 2007 của Đức Nguyên Giáo Hoàng Benedicto XVI gửi cho các tín hữu Công giáo Trung Quốc, mà ông Affatato gọi là “điểm giữa chừng” giữa những điều Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã bắt đầu với Trung Quốc và việc ký kết thỏa thuận tạm thời năm 2018 của Đức Phanxicô.
Ông Affatato cho biết rằng theo quan điểm của mình, “tôi không nhận thấy những lời phê bình đối với thỏa thuận này được chứng minh là đúng”, đồng thời khẳng định rằng thỏa thuận này có giá trị lịch sử không thể chối cãi bởi vì lần đầu tiên tất cả các giám mục Trung Quốc hiệp thông với Tòa thánh.
Việc xây dựng mối quan hệ với Trung Quốc đã là một quá trình lâu dài, ông Affatato nói, nhưng đồng thời cũng cho biết thêm rằng “đây là một thỏa thuận vốn mới chỉ là một điểm khởi hành, nó không hoàn hảo”.
Người Công giáo Trung Quốc, bao gồm các giám mục, nói chung chấp nhận thỏa thuận, và thái độ của họ “rất khác so với những gì Giáo hội ở Hồng Kông nghĩ, vốn có lịch sử riêng của mình… cũng như, về mức độ tâm lý, nó hoàn toàn khác biệt”, ông Affatato tuyên bố.
Hồng Kông là thuộc địa của Anh cho đến năm 1997, và được cai trị bằng chính sách “một quốc gia, hai hệ thống”, mang lại cho nó các quyền tự do dân sự cơ bản, vốn thiếu thốn ở Trung Quốc đại lục, bao gồm cả tự do tôn giáo. Điều này có nghĩa là Đức Giáo hoàng tự do bổ nhiệm các Giám mục Hồng Kông.
“Ngày nay, nếu chúng ta nhìn vào thực tế đời sống của Giáo hội tại Trung Quốc, 90% đồng ý về quá trình của thỏa thuận này. Nó có thể tốt hơn, nhưng đó là một bước cần thiết đầu tiên”, ông Affatato nói.
Ông thừa nhận rằng nhiều người Công giáo Trung Quốc đã phải chịu đựng đau khổ và hiện vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề với các quan chức Trung Quốc ở một số khu vực.
“Nhưng bạn không thể đưa ra thảo luận về toàn bộ kế hoạch”, ông nói. “Điều này, với tôi, là một sai lầm. Giáo hội ở Trung Quốc cũng không muốn điều đó”.
Cuối cùng, Trung Quốc lo sợ rằng tôn giáo dưới bất kỳ hình thức nào cũng trở thành nguồn gốc của sự bất ổn chính trị, ông Affatato nói, và đồng thời cũng cho biết thêm rằng Giáo hội Công giáo không có mong muốn hay có ý định can thiệp hay lật đổ các thế lực chính trị ở bất kỳ nơi nào trên thế giới.
“Mục tiêu là: Khôi phục sự hiệp thông của các giám mục với Tòa thánh, và do đó với Giáo hội”, ông Affatato tiếp tục, khẳng định thỏa thuận của Vatican với Trung Quốc, “nhìn vào bản chất của Giáo hội chứ không phải chính trị”.
Minh Tuệ (theo Crux)
