Sứ điệp Ngày Thế giới Hòa bình của Đức Thánh Cha Phanxicô: ‘AI không được cạnh tranh với tiềm năng của con người’

Trong Sứ điệp Ngày Thế giới Hòa bình 2024, Đức Thánh Cha Phanxicô nhấn mạnh rằng tất cả các hình thức trí tuệ nhân tạo nên được sử dụng để giảm bớt sự đau khổ của con người, thúc đẩy sự phát triển toàn diện và giúp chấm dứt chiến tranh và xung đột, chứ không phải làm gia tăng sự bất bình đẳng và bất công trên thế giới.

“Trí tuệ nhân tạo phải phục vụ tiềm năng tốt nhất của con người và những khát vọng cao cả nhất của chúng ta, chứ không phải cạnh tranh với họ”, Đức Thánh Cha nói trong Sứ điệp Ngày Thế giới Hòa bình 2024.

Thông điệp “Trí tuệ nhân tạo và Hòa bình” được gửi đến tất cả mọi người nam nữ trên thế giới, đặc biệt là tới các nguyên thủ quốc gia và chính phủ cũng như các nhà lãnh đạo của các tôn giáo và xã hội dân sự khác nhau. Sứ điệp được công bố vào ngày 14 tháng 12 tại một cuộc họp báo ở Vatican.

Sứ điệp của Đức Thánh Cha nhấn mạnh “sự cần thiết cần phải tăng cường hoặc, nếu cần thiết, thành lập các cơ quan chịu trách nhiệm kiểm tra các vấn đề về luân lý nảy sinh trong lĩnh vực này và bảo vệ quyền lợi của những người sử dụng các hình thức trí tuệ nhân tạo hoặc bị ảnh hưởng bởi chúng”.

Tác động của bất kỳ hình thức trí tuệ nhân tạo nào “không chỉ phụ thuộc vào thiết kế kỹ thuật của nó mà còn phụ thuộc vào mục tiêu và lợi ích của chủ sở hữu và nhà phát triển, cũng như các tình huống mà nó sẽ được sử dụng”, Đức Thánh Cha nói.

“Sẽ chỉ đạt được những kết quả tích cực nếu chúng ta chứng tỏ mình có khả năng hành động có trách nhiệm và tôn trọng những giá trị cơ bản của con người như ‘sự hòa nhập, sự minh bạch, an ninh, công bằng, quyền riêng tư và độ tin cậy’”, Đức Thánh Cha cho biết thêm.

Những tiến bộ to lớn trong công nghệ thông tin mới, Đức Thánh Cha nói, “mang đến những cơ hội thú vị cũng như những rủi ro nghiêm trọng, có những tác động nghiêm trọng đến việc theo đuổi công lý và sự hòa hợp giữa các dân tộc”.

Nhiều vấn đề cấp bách cần được đặt ra, Đức Thánh Cha cho biết thêm, bao gồm, “Hậu quả trong trung và dài hạn của những công nghệ kỹ thuật số mới này sẽ là gì? Và chúng sẽ có tác động gì đến cuộc sống cá nhân và xã hội, đến sự ổn định và hòa bình quốc tế?”.

“Chúng ta cần nhận thức được những biến đổi nhanh chóng hiện đang diễn ra và quản lý chúng theo những cách bảo vệ các quyền cơ bản của con người cũng như tôn trọng các thể chế và luật pháp vốn thúc đẩy sự phát triển con người toàn diện”, Đức Thánh Cha Phanxicô nói.

Đức Hồng Y Michael Czerny, Tổng Trưởng Thánh Bộ Cổ võ sự Phát triển Con người Toàn diện, phát biểu với các phóng viên tại Vatican vào ngày 14 tháng 12 rằng “giống như bất kỳ sản phẩm nào khác của sự khéo léo của con người, trí tuệ nhân tạo có thể được chấp nhận nếu nó phục vụ công ích, bảo vệ giá trị không thể thay đổi của con người và thúc đẩy các quyền cơ bản”.

“Trí tuệ nhân tạo đã tạo ra ảnh hưởng to lớn và sẽ ngày càng như vậy, nhưng chúng ta không biết AI sẽ đưa chúng ta đến đâu trong lĩnh vực chính trị và thương mại, văn hóa và môi trường, v.v., vì vậy mọi người cần được thông tin tốt hơn về những diễn biến khi chúng xảy ra, để lên tiếng và chịu trách nhiệm”, Đức Hồng Y Czerny nói.

Trong Sứ điệp của mình, Đức Thánh Cha đã chỉ ra những công nghệ và tiến bộ cụ thể trong thế giới trí tuệ nhân tạo đòi hỏi sự quan tâm và giám sát khẩn cấp như: công nghệ máy học (machine learning) hoặc công nghệ học sâu (deep learning); hệ thống giám sát; hệ thống xếp hạng hoặc tín nhiệm xã hội; và các hệ thống vũ khí sát thương tự động (viết tắt theo tiếng Anh là LAW, Lethal autonomous weapon)

Việc vũ khí hóa trí tuệ nhân tạo thông qua LAW, Đức Thánh Cha nói, “là nguyên nhân gây ra mối lo ngại nghiêm trọng về mặt luân lý. Các hệ thống vũ khí tự động không bao giờ có thể là đối tượng chịu trách nhiệm về mặt luân lý”, và vì vậy “điều bắt buộc là phải đảm bảo sự giám sát đầy đủ, có ý nghĩa và nhất quán của con người đối với các hệ thống vũ khí”.

Các quốc gia chịu trách nhiệm quản lý AI trong nước và “các tổ chức quốc tế có thể đóng vai trò quyết định trong việc đạt được các thỏa thuận đa phương cũng như điều phối việc áp dụng và thực thi các thỏa thuận đó”, Đức Thánh Cha Phanxicô nói, đồng thời kêu gọi cộng đồng các quốc gia toàn cầu hợp tác để thông qua “một hiệp ước quốc tế mang tính ràng buộc” quy định sự phát triển và sử dụng trí tuệ nhân tạo dưới nhiều hình thức”.

Việc quản lý không chỉ nhằm mục đích ngăn chặn các hành vi có hại mà còn khuyến khích những thực hành tốt nhất, Đức Thánh Cha cho biết thêm.

Về cơ bản, Đức Thánh Cha nói, trong một thế giới với những khả năng công nghệ dường như vô hạn, người ta có nguy cơ trở thành nạn nhân của một “hệ thống kỹ trị”, vốn “liên kết nền kinh tế với công nghệ và ưu tiên tiêu chí hiệu quả, có xu hướng bỏ qua bất cứ điều gì không liên quan đến lợi ích trước mắt của nó”.

“Trong sự khao khát ám ảnh muốn kiểm soát tất cả mọi thứ, chúng ta có nguy cơ mất kiểm soát chính mình”, Đức Thánh Cha nói. “Trong công cuộc tìm kiếm một sự tự do tuyệt đối, chúng ta có nguy cơ rơi vào vòng xoáy của một ‘chế độ độc tài của công nghệ’”.

“Lấy cảm hứng từ giả định về khả năng tự cung tự cấp của Promethean, sự bất bình đẳng có thể tăng lên theo tỷ lệ, kiến thức và của cải tích lũy trong tay một số ít, và những rủi ro nghiêm trọng xảy ra đối với các xã hội dân chủ và sự chung sống hòa bình”, Đức Thánh Cha nói.

Barbara Caputo, Giáo sư kỹ thuật máy tính và trí tuệ nhân tạo tại Đại học Bách khoa Turin, nói với các phóng viên tại cuộc họp báo ở Vatican rằng mặc dù AI không phải là mới, nhưng điều khác biệt ngày nay là lượng thông tin được thu thập về các cá nhân và “sự tập trung nguồn lực” vào tay rất ít người.

Sự tập trung dữ liệu, tài năng con người, nguồn lực kinh tế và khả năng máy tính vào tay ít thực thể hơn có nghĩa là lợi nhuận sẽ là động cơ duy nhất hoặc quan trọng nhất của họ, Giáo sư Caputo nói. “Đức Thánh Cha nhắc nhở chúng ta với Sứ điệp của ngài rằng trí tuệ nhân tạo được con người tạo ra cho con người, và nó phải trở lại phục vụ mọi người để nó thực sự có thể trở thành một công cụ phục vụ hòa bình”.

Giáo sư Caputo ủng hộ lời kêu gọi của Đức Thánh Cha trong Sứ điệp của ngài về một nền giáo dục và phương pháp đào tạo phù hợp.

“Chúng ta phải cam kết đảm bảo việc đào tạo kỹ thuật có chất lượng về trí tuệ nhân tạo cho tất cả mọi thanh thiếu niên nam nữ trên toàn thế giới, những người mong muốn sử dụng tài năng của mình trong lĩnh vực này với sự cống hiến và tinh thần nhiệt huyết”, Giáo sư Caputo nói.

Càng có nhiều “tiếng nói kỹ thuật có thẩm quyền” từ khắp nơi trên thế giới, Giáo sư Caputo nói, họ càng có thể mang lại “sự phong phú về kinh nghiệm, lịch sử và văn hóa của họ cho sự phát triển kỹ thuật của trí tuệ nhân tạo trong tương lai”.

Đức Thánh Cha Phanxicô cho biết ngài hy vọng Sứ điệp của mình “sẽ khuyến khích những nỗ lực nhằm đảm bảo rằng sự tiến bộ trong việc phát triển các hình thức trí tuệ nhân tạo cuối cùng sẽ phục vụ cho tinh thần huynh đệ và hòa bình của con người. Đó không phải là trách nhiệm của một số ít mà là của toàn thể gia đình nhân loại”.

Minh Tuệ (theo America)