Các Kitô hữu Iraq tham dự Thánh lễ tại một Nhà thờ Công giáo Syriac ở thị trấn Qaraqosh thuộc tỉnh Nineveh, Iraq (Ảnh: AFP)
Đức Thánh Cha Phanxicô sẽ thực hiện chuyến Tông du đầu tiên đến Iraq từ ngày 5 đến ngày 8 tháng Ba. Chúng tôi cung cấp một cái nhìn tổng thể về các cộng đồng Kitô giáo lâu đời và đa dạng của quốc gia này, cũng như về hoàn cảnh và những thách thức của họ.
Kitô giáo đã hiện diện tại Iraq từ những thời kỳ đầu tiên, như Sách Công vụ Tông đồ đã làm chứng. Nguồn gốc của Kitô giáo bắt nguồn từ công việc rao giảng của Thánh Tôma Tông đồ và các môn đệ của Ngài là Addai và Mari vào thế kỷ đầu tiên sau Công nguyên, kéo dài đến Đông Á. Do đó, theo Kinh Thánh và lịch sử, Iraq là một vùng đất quan trọng đối với tất cả mọi Kitô hữu, những người đã đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử của Iraq.
Lịch sử bị ngược đãi và phân biệt đối xử
Cộng đồng Kitô giáo Iraq, ngày nay bao gồm người Chaldean, người Assyria, người Armenia, người Latinh, người Melkites, các tín đồ Chính thống giáo và Tin lành, đã bị đánh dấu bởi sự đàn áp và phân biệt đối xử kể từ khi Hồi giáo xuất hiện và ngay cả sau khi Iraq giành độc lập. Dưới chế độ thế tục của Toognr thống Saddam Hussein, các Kitô hữu đã tìm ra một phương thức cho phép Giáo hội thực hiện các hoạt động của mình, cũng trong lĩnh vực từ thiện bác ái. Tuy nhiên, vào thời điểm đó – đặc biệt là sau khi các cuộc chiến tranh liên tiếp bắt đầu vào những năm 1980 – ngày càng có nhiều Kitô hữu Iraq bắt đầu di cư thành lập một số cộng đồng ở nước ngoài.
Những con số sụt giảm. Cuộc di cư sau năm 2003 và giữa năm 2014 và 2017
Cuộc di cư lớn nhất xảy ra sau cuộc can thiệp quân sự do Hoa Kỳ dẫn đầu vào năm 2003, do tình trạng mất an ninh, bạo lực và các vụ tấn công, và giữa năm 2014 và năm 2017, sau sự thành lập của tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS – DAESH) tự xưng ở phía bắc quốc gia này.
Trước Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ hai, các Kitô hữu tại Iraq ước tính từ 1 đến 1,4 triệu (khoảng 6% dân số). Kể từ đó, con số của họ đã giảm xuống chỉ còn 300-400.000, theo ước tính gần đây nhất của Tổ chức Giáo hoàng mang tên Viện trợ các Giáo hội Đau khổ (ACN).
Từ năm 2003 đến tháng 3 năm 2015, khoảng 1.200 Kitô hữu đã bị giết hại, bao gồm Đức Tổng Giám mục Paulos Rahho Địa phận Mosul thuộc Giáo hội Công giáo Chaldean, người bị sát hại vào năm 2008, 5 Linh mục và 48 nạn nhân của vụ tấn công thánh chiến nhằm vào Nhà thờ Đức Mẹ Phù hộ ở Baghdad vào ngày 31 tháng 10 năm 2010, và 62 nhà thờ đã bị hư hại hoặc bị phá hủy.
Việc IS chiếm đóng Đồng bằng Nineveh, vốn là cái nôi của Kitô giáo vùng Lưỡng Hà, đã khiến khu vực này của các Kitô hữu bị xóa sổ theo đúng nghĩa đen. Hơn 100.000 người bị buộc phải rời bỏ nhà cửa cùng với các nhóm thiểu số bị đàn áp khác như người Yazidi. Nhiều gia đình trong số này đã tìm nơi ẩn náu ở khu vực Kurdistan thuộc Iraq, cụ thể là ở Ankawa, khu vực Kitô giáo tại Erbil, trong các trại tị nạn ở Jordan, Syria, Thổ Nhĩ Kỳ và Lebanon, hoặc đã xin tị nạn ở châu Âu và các quốc gia khác. Trong những năm gần đây, ít nhất 55.000 Kitô hữu Iraq cũng đã rời bỏ khu vực Kurdistan. Nhiều nhà thờ và tài sản của các Kitô hữu tong khu vực cũng bị phá hủy hoặc hư hại nghiêm trọng. Một phần quan trọng của di sản lịch sử Kitô giáo đã được Đức Tổng Giám mục Najib Mikhael Moussa Địa phận Mosul thuộc Giáo hội Công giáo Chaldean cứu khỏi bị phá hủy. Vị Giám chức đã lưu giữ hơn 800 bản thảo lịch sử và vì điều này, vào năm 2020, ngài đã được Liên minh Châu Âu trao tặng Giải thưởng Sakharov.
Tình trạng bất an và chủ nghĩa bè phái là mối đe dọa liên tục đối với các Kitô hữu Iraq
Sau sự thất bại quân sự của đế chế Hồi giáo ở Iraq vào năm 2017, các tín đồ Kitô giáo đã dần dần bắt đầu quay trở lại Đồng bằng Nineveh, với sự giúp đỡ của Giáo hội hoàn vũ và đặc biệt là của Tổ chức Giáo hoàng mang tên Viện trợ các Giáo hội Đau khổ (ACN). Ngày nay, gần 45% Kitô hữu tại đồng bằng Nineveh đã trở về nhà cửa của họ trong khu vực, trong khi 80% các nhà thờ ở Đồng bằng này đang trong quá trình tái thiết (ngoại trừ Mosul, do các vấn đề về giấy tờ hành chính).
Cho đến nay, khoảng 57% số ngôi nhà bị hư hại thuộc về các gia đình Kitô giáo trong khu vực và nằm trong kế hoạch tái thiết đã được sửa chữa, 35% trong số đó với sự hỗ trợ tài chính của ACN, tổ chức cũng đã tạo điều kiện thành lập Ủy ban Tái thiết Nineveh (NRC) với mục đích khuyến khích các Cơ đốc nhân quay trở lại cộng đồng của họ và đảm bảo họ cũng như các nhóm thiểu số khác được bảo vệ.
Tuy nhiên, tình trạng thiếu an ninh và các vụ quấy rối, đe dọa và hành vi tống tiền liên tục của các lực lượng dân quân địa phương và các nhóm thù địch tiếp tục đe dọa cộng đồng Kitô giáo Iraq, đặc biệt là ở khu vực này. Điều này đã được xác nhận bởi Báo cáo “Cuộc sống hậu ISIS: Những thách thức mới đối với Kitô giáo tại Iraq“, được phát hành vào mùa thu năm 2020 bởi ACN, và bởi “Open Doors”, một tổ chức thuộc Kitô giáo giúp đỡ các Kitô hữu bị đàn áp trên khắp thế giới và đã thúc đẩy sáng kiến “Trung tâm của Hy vọng” tại Iraq.
Khát vọng có được đầy đủ quyền công dân nơi một Iraq hòa bình và đa nguyên
Tình trạng mất an ninh, bất ổn chính trị, chủ nghĩa bè phái, cũng như vấn nạn tham nhũng và cuộc khủng hoảng kinh tế, vốn đã trở nên tồi tệ hơn với đại dịch COVID-19, tiếp tục cản trở các Kitô hữu quay trở lại hoặc ở tiếp tục ở lại đất nước này. Để đảm bảo tương lai của họ ở một Iraq thống nhất và không có các cuộc chiến thánh chiến, trước hết họ cần được công nhận quyền công dân đầy đủ của mình. Đây chính là lý do tại sao các Giáo Hội Kitô từ lâu đã khảng định đối với một Hiến pháp thế tục và một vai trò tích cực hơn trong đời sống chính trị và xã hội Iraq. Bản Hiến pháp được thông qua năm 2005 chính thức đảm bảo việc tôn trọng tự do tôn giáo, nhưng Điều 2 lại thực sự xác định Hồi giáo là quốc giáo chính thức và là căn cứ chính yếu để xây dựng luật pháp. Hồi giáo tiếp tục là một tôn giáo đặc quyền trong hệ thống Iraq gây bất lợi cho các nhóm thiểu số.
Đức Thượng Phụ Chaldean H.B. Louis Raphaël Sako đã nhiều lần đề cập đến vấn đề này, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của một cuộc đối thoại cởi mở giữa tất cả các bên liên quan nhằm xây dựng một Nhà nước đa nguyên và mạnh mẽ, tôn trọng tất cả mọi công dân, bất kể tôn giáo và sắc tộc của họ. Điều này cũng được nhắc lại tại Thượng Hội đồng gần đây nhất của Giáo hội Chaldean vào tháng 8 năm 2019, kêu gọi một Nhà nước dựa trên “sự bình đẳng, công lý, luật pháp” vốn công nhận sự đại diện công bằng cho các Kitô hữu trong các tổ chức chính phủ.
Các Giáo hội Iraq đã tìm thấy sự ủng hộ về những vấn đề này từ Thủ tướng Mustafa al-Kadhimi. Kể từ khi lên nắm quyền vào ngày 7 tháng 5 năm 2020, Thủ tướng al-Kadhimi đã nhiều lần bày tỏ mong muốn ngăn chặn cuộc di cư của các Kitô hữu và kêu gọi sự tham gia của họ vào việc tái thiết đất nước, đồng thời mạnh nhấn rằng họ đại diện cho một thành phần quan trọng trong xã hội Iraq. Những lời này đã được đi kèm cùng với hành động cụ thể. Một cử chỉ quan trọng là Quốc hội Iraq gần đây đã tiến hành công nhận Đại lễ Giáng sinh là một ngày lễ quốc gia trên toàn quốc trên cơ sở cố định. Gần đây hơn, ngay cả thủ lĩnh Hồi giáo Shiite là ông Muqtada al Sadr, người đứng đầu Đảng Sadrist đầy quyền lực, đã thể hiện sự sẵn sàng đối thoại với cộng đồng Kitô Giáo Iraq, bằng cách hoàn trả những tài sản đã bị các nhóm Hồi giáo Shiite đánh cắp trong nhiều năm qua cho chủ sở hữu hợp pháp của chúng.
Mối bận tâm của Tòa Thánh đối với các Kitô hữu tại Iraq
Hoàn cảnh của các Kitô hữu ở Iraq luôn được Tòa Thánh đặc biệt quan tâm, đặc biệt là kể từ sau cuộc Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ hai năm 2003, mà Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã kịch liệt phản đối, như ngài đã làm vào năm 1991, cảnh báo về “những hậu quả to lớn mà một hoạt động quân sự mang tầm quốc tế sẽ để lại đối với người dân Iraq cũng như đối với sự cân bằng của khu vực Trung Đông, và các hành động cực đoan có thể xuất phát từ đó” (giờ Kinh Truyền Tin, ngày 16 tháng 3 năm 2003). Đức Giáo hoàng hoàn toàn nhận thức được những hậu quả mà cuộc xung đột vũ trang lần thứ hai này sẽ gây ra đối với các cộng đồng Kitô giáo ở Iraq và khắp khu vực.
Việc thành lập tổ chức Nhà nước Hồi giáo ở Iraq và Syria vào năm 2014 càng khiến cho tình hình của họ ngày càng thêm trầm trọng. Trong bối cảnh đó, Đức Thánh Cha Phanxicô cũng đã không ngừng bày tỏ sự gần gũi của Ngài “với những người dân Iraq thân yêu”. Mối bận tâm này đã được tái khẳng định bởi Đức Hồng y Pietro Parolin, nhân chuyến công du tới Quốc gia này vào tháng 12 năm 2018. Trong chuyến viếng thăm của mình, Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc vượt qua sự hận thù và bày tỏ lòng biết ơn của Giáo hội đối với nhân chứng Kitô giáo của người dân Iraq – mà Đức Hồng y Parolin nói – đã trở thành “một mẫu gương sống động cho tất cả mọi Kitô hữu trên toàn thế giới”.
Đức Thánh Cha Phanxicô nhắc lại hy vọng rằng Iraq “có thể đối mặt với tương lai thông qua việc theo đuổi công ích một cách hòa bình và được chia sẻ từ phía tất cả các thành phần trong xã hội, bao gồm cả tôn giáo” vào ngày 10 tháng 6 năm 2019, trong Cuộc họp mặt của các Cơ quan Viện trợ các Giáo hội Đông Phương (ROACO), khi Ngài bày tỏ mong muốn đến thăm Iraq vào năm 2020.
Tầm quan trọng của việc duy trì sự hiện diện lịch sử của các tín đồ Kitô giáo ở quốc gia này cũng như nhu cầu đảm bảo vấn đề an ninh cho họ và một vị thế trong tương lai của Iraq một lần nữa được nhấn mạnh nhân chuyến viếng thăm chính thức Vatican lần thứ hai của Tổng thống Barham Salih, vào ngày 25 tháng Giêng năm 2020, tập trung vào những thách thức mà đất nước phải đối mặt và tầm quan trọng của việc thúc đẩy sự ổn định và quá trình tái thiết.
Đức Thánh Cha Phanxicô nhấn mạnh về sự cần thiết phải bảo vệ “sự hiện diện của Kitô giáo” ở Iraq cũng như trong toàn bộ khu vực trong cuộc họp trực tuyến về cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Syria và Iraq do Thánh Bộ Cổ võ sự Phát triển Con người Toàn diện tổ chức với hàng chục tổ chức phi chính phủ Công giáo vào ngày 10 tháng 12 năm 2020. “Chúng ta phải nỗ lực làm việc để đảm bảo rằng sự hiện diện của Kitô giáo tại những vùng đất này tiếp tục trở thành điều vốn có: một dấu chỉ của hòa bình, sự tiến bộ, phát triển và hòa giải giữa các dân tộc”, Đức Thánh Cha Phanxicô phát biểu trong một thông điệp video, kêu gọi cộng đồng quốc tế khuyến khích sự quay trở lại của các cộng đồng bị phân tán bởi chiến tranh.
”Trong bối cảnh đó, việc công bố chuyến Tông du của Đức Thánh Cha Phanxicô vào ngày 7 tháng 12 năm 2020 đã được Giáo hội Iraq nhiệt tình hoan nghênh. Chuyến viếng thăm của Đức Thánh Cha Phanxicô diễn ra 21 năm sau khi “chuyến viếng thăm mơ ước” của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II đến đất nước này, nhân chuyến hành hương Năm Thánh theo bước chân của Tổ Phụ Abraham, Môsê, Chúa Giêsu và Thánh Phaolô. Chuyến đi đã bị hủy bỏ do tình hình chính trị tại Iraq.
Minh Tuệ (theo Vatican News)
