Thành phố Belem, Brazil, thứ Sáu, ngày 31 tháng 10 năm 2025, trước thềm Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên Hiệp Quốc COP30 (Ảnh: Eraldo Peres/ AP)
Trong năm kỷ niệm 10 năm ban hành Thông điệp Laudato Si’ của Đức cố Giáo hoàng Phanxicô – văn kiện đề cập đến các chủ đề như hiện tượng nóng lên toàn cầu và việc bảo vệ “ngôi nhà chung” – Giáo hội Công giáo đang chuẩn bị cho một sự tham gia có sức ảnh hưởng tại Hội nghị lần thứ 30 của Liên Hiệp Quốc về Biến đổi Khí hậu (còn gọi là Hội nghị Các Bên tham gia, COP30).
Sự kiện năm nay diễn ra tại thành phố Belém, thuộc bang Amazon Pará, Brazil, quy tụ 8 Hồng y và 47 Giám mục, cùng với hàng ngàn linh mục, tu sĩ và giáo dân Công giáo. Hội nghị chính, diễn ra từ ngày 10 đến 21 tháng 11, được mở đầu bằng Hội nghị Thượng đỉnh Khí hậu quy tụ các nguyên thủ quốc gia trong hai ngày 6 và 7 tháng 11.
Đức Hồng y Pietro Parolin, Quốc vụ khanh Tòa Thánh, đã công bố vào ngày 7 tháng 11, trong cuộc gặp gỡ các nhà lãnh đạo thế giới, sứ điệp của Đức Thánh Cha Lêô XIV gửi đến các tham dự viên của hội nghị. Trong sứ điệp này, Đức Thánh Cha kêu gọi các chính phủ “can đảm đẩy nhanh việc thực thi Thỏa thuận Paris và Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về Biến đổi Khí hậu.”
Thỏa thuận Paris, được ký kết cách đây 10 năm, xác định rằng các quốc gia cần đặt ra những mục tiêu riêng liên quan đến việc giảm lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính và thích ứng với biến đổi khí hậu. Những mục tiêu này, gọi là “Đóng góp do Quốc gia tự quyết định” (Nationally Determined Contributions – NDC), phải được đệ trình lại sau mỗi 5 năm, với mức cam kết ngày càng cao hơn.
“Chúng ta phải biến lời nói và suy tư thành những lựa chọn và hành động cụ thể, dựa trên tinh thần trách nhiệm, công bằng và bình đẳng,” Đức Thánh Cha Lêô XIV nói, theo lời Đức Hồng y Parolin truyền đạt.
Các nhà phân tích nhận định rằng nhiều bản NDC chưa đủ táo bạo, đồng thời bày tỏ quan ngại vì hầu hết các quốc gia chậm trễ trong việc trình bản cập nhật mới (đáng lẽ phải được công bố vào tháng 2 năm 2025, nhưng đến 90% các quốc gia vẫn chưa thực hiện đúng thời hạn).
Đức Thánh Cha nhấn mạnh rằng “khủng hoảng sinh thái là một vấn đề luân lý” và đồng thời tuyên bố rằng “các quốc gia cần ngày càng chia sẻ tinh thần trách nhiệm, theo cách thức bổ túc lẫn nhau, trong việc cổ võ một môi trường tự nhiên và xã hội vừa an hòa vừa lành mạnh”.
Ngoài các NDC, các phái đoàn còn được kỳ vọng sẽ đàm phán về số tiền mà các nước phát triển sẽ hỗ trợ cho các quốc gia đang phát triển để tài trợ cho các hoạt động ứng phó khí hậu. Thỏa thuận trước đó dự kiến rằng đến năm 2035, khoản đóng góp này sẽ đạt 350 tỷ USD mỗi năm, thế nhưng hiện nay có cuộc tranh luận về việc nâng mức này lên 1,3 ngàn tỷ USD hằng năm.
Các Hồng y và các viên chức Giáo hội sẽ tham dự các phiên họp trong “khu vực xanh” (blue zone) của COP30, để bảo vệ những nguyên tắc của Giáo hội về hành động khí hậu: Giáo hội phải ưu tiên các nhóm dân cư bị ảnh hưởng nặng nề nhất và dễ bị tổn thương nhất; những người nghèo nhất cần được đền bù cho những hậu quả của vấn đề biến đổi khí hậu mà họ đang phải gánh chịu; và quá trình chuyển đổi năng lượng cần được thực hiện sao cho mọi người đều có thể tiếp cận.
Dự kiến sẽ có số lượng đông đảo hơn nhiều người Công giáo tham gia cổ võ và tham dự các sự kiện tại cái gọi là khu vực xanh, nơi các nhà hoạt động xã hội sẽ thảo luận về cùng những chủ đề mà các phái đoàn ngoại giao đang bàn đến, nhưng từ góc nhìn của các tổ chức dân sự.
Sự kiện tại Belém dự kiến sẽ thu hút khoảng 50.000 người đến thành phố này. Tuy nhiên, họ không chỉ đến để tham dự hội nghị chính thức. Nhiều sự kiện song song sẽ được tổ chức – và phần lớn trong số đó mang ý nghĩa đặc biệt đối với Giáo hội.
Một trong những sự kiện ấy là “Hội nghị của các Dân tộc” (Peoples’ Summit), diễn ra từ ngày 12 đến 16 tháng 11, được tổ chức lần đầu tiên vào năm 1992 trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất tại Rio de Janeiro (Eco92). Theo ban tổ chức, sự kiện này dự kiến thu hút ít nhất 15.000 người tham dự, bao gồm các nhà hoạt động, giới bảo vệ môi trường, đông đảo các tín hữu Công giáo, thành viên của các nhóm bản địa và những cộng đồng dễ bị tổn thương khác.
Họ sẽ lên tiếng tố cáo những hành vi xâm hại môi trường và các cuộc tấn công nhằm vào những người bảo vệ môi trường tại Brazil, đồng thời đề xuất những giải pháp khả thi cho cuộc khủng hoảng khí hậu, thường lấy cảm hứng từ lối sống của các cộng đồng truyền thống.
Theo nhận định của Linh mục José Alcimar Araújo, Phó Chủ tịch Caritas của Tổng Giáo phận Manaus, nếu không có Đức cố Giáo hoàng Phanxicô, có lẽ Giáo hội đã không được huy động mạnh mẽ như hiện nay cho COP30 và các sự kiện liên quan.
“Trong thông điệp của mình, Đức cố Giáo hoàng Phanxicô đã chứng minh rằng đức tin của chúng ta không thể bị giới hạn trong bốn bức tường nhà thờ. Chúng ta không thể làm ngơ trước vấn đề biến đổi khí hậu, vốn ảnh hưởng đặc biệt đến người nghèo”, Cha Araújo nói với Crux.
Tổng Giáo phận Manaus là một trong những Giáo phận đầu tiên tại Brazil thành lập Ủy Ban Mục vụ Sinh thái Toàn diện. Nhóm này không chỉ góp phần nâng cao nhận thức về việc bảo vệ môi trường mà còn quan tâm đến những vấn đề cụ thể.
“Chúng tôi đang phối hợp với xã hội dân sự và giới chính trị để thực hiện một dự án làm sạch các con sông nhỏ chảy qua toàn thành phố Manaus – hiện chúng tràn ngập rác thải,” Cha Araújo chia sẻ với sự tiếc nuối. Tổng Giáo phận cũng đang nghiên cứu các giải pháp khả thi cho việc xử lý rác thải trong khu vực.
Theo ngài, Giáo hội Brazil nằm trong số những tổ chức đề xuất các giải pháp mạnh mẽ nhất cho vấn đề biến đổi khí hậu.
“Giáo hội, đặc biệt là tại khu vực này, đang được huy động mạnh mẽ cho COP30. Chúng tôi mong muốn có những chính sách mới để bảo vệ môi trường, nhất là khu vực Amazon”, ngài kết luận.
Tuy nhiên, nhiều nhà hoạt động Công giáo, đặc biệt là những người thuộc các Ủy ban Mục vụ Xã hội như Ủy ban Mục vụ Đất đai, vốn đồng hành với cuộc đấu tranh liên quan đến vấn đề đất đai của nông dân và các cộng đồng truyền thống, hay Hội đồng Truyền giáo cho Người Bản địa (CIMI) – không tin rằng Hội nghị COP30 sẽ mang lại các giải pháp cụ thể cho biến đổi khí hậu.
“Chúng ta cần phải suy nghĩ lại toàn bộ cấu trúc đời sống của nhân loại – cách chúng ta cư xử với nhau và với môi trường. Sự sống không thể bị giới hạn trong một mô hình khai thác tận diệt”, một nhà hoạt động nói.
Minh Tuệ (theo Crux)
