Người dân thuộc bộ tộc Mura trong bức ảnh được chụp tại một khu vực rừng bị chặt phá ở vùng đất bản địa bên trong rừng nhiệt đới Amazon gần Humaitá, Brazil. Năm 2020, Brazil mất đi 2,7 triệu mẫu rừng nhiệt đới Amazon (Ảnh: Ueslei Marcelino / Reuters qua CNS)
LIMA, Peru – Sông Paraná chảy qua Argentina, Brazil và Uruguay, đang cạn kiệt. Amazon, khu rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới, đang mất dần độ che phủ của cây xanh với tốc độ ngày càng nhanh. Và các sông băng trên dãy Andes, từ Ecuador đến mũi Chile, đang tan chảy.
Tình trạng thiếu nước ở Paraná đang buộc các cộng đồng đánh bắt cá phải di chuyển, trong khi nạn phá rừng ở Amazon đang làm gián đoạn cuộc sống và sinh kế của các cộng đồng bản địa tại khắp 8 quốc gia. Việc mất đi các sông băng đe dọa nguồn cung cấp nước và điện cho hàng chục triệu cư dân đô thị.
Những sự kiện này và nhiều sự kiện khác do vấn đề biến đổi khí hậu gây ra đang làm thay đổi nhanh chóng môi trường trên khắp Châu Mỹ Latinh và Caribbean, tạo ra những thách thức mới cho 660 triệu dân trong khu vực.
Các vấn đề về môi trường sẽ nắm giữ vai trò trung tâm khi các nhà lãnh đạo Công giáo tập hợp từ ngày 21 đến ngày 28 tháng 11 tại Thành phố Mexico để tham dự Đại hội đồng Giáo hội Châu Mỹ Latinh và Caribbean lần VI. Cuộc họp sẽ diễn ra sau Hội nghị Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc ở Glasgow, Scotland, và tập trung nhiều hơn vào các xu hướng đang diễn ra kể từ khi Đức Thánh Cha Phanxicô ban hành Thông điệp “Laudato Si” vào năm 2015.
“Hội nghị sẽ xây dựng dựa trên những điều Giáo hội đề xuất hướng đến Glasgow. Giáo hội đã bày tỏ sự bận tâm của mình và phải hiện diện, đồng hành với mọi người”, Đức Giám mục Alfredo Vizcarra Địa phận Jaén, Peru cho biết.
Đức Giám mục Vizcarra, một Tu sĩ Dòng Tên, đồng thời là người đứng đầu Trung tâm Nhân chủng học và Ứng dụng Thực tiễn Amazonian do Giáo hội điều hành, cho biết Giáo hội cần vận động cho “các chính sách phù hợp với môi trường và đa văn hóa và tập trung vào việc đảm bảo các điều kiện cơ bản vì sự phát triển của con người”.
Cuộc họp sắp tới của các quốc gia hình thành nên Hội đồng Giám mục Mỹ Latinh, hay còn gọi là CELAM, đã sử dụng “quy trình lắng nghe” để thu thập ý kiến về các vấn đề quan trọng mà Giáo hội và khu vực phải đối mặt. Quy tình này trước đây đã được sử dụng để chuẩn bị cho Thượng hội đồng Giám mục cho Thượng hội đồng Giám mục về khu vực Amazon vào năm 2019, bao gồm các Giám mục và đại diện giáo dân đến từ Bolivia, Brazil, Colombia, Ecuador, Guiana thuộc Pháp, Guyana, Peru, Suriname và Venezuela.
Các tài liệu chuẩn bị cho cuộc họp ở Mexico cho biết quá trình lắng nghe là “nền tảng của sự phân định của chúng ta, và sẽ soi sáng cho chúng ta để định hướng cho tương lai”.
Đức Giám mục Vizcarra cho biết quá trình lắng nghe là điều cần thiết đối với Thượng hội đồng năm 2019 và cuộc họp sắp tới ở Mexico. Vị Giám chức cho biết đây cũng là nền tảng của Thượng hội đồng sắp tới về đồng nghị tính. Quá trình này cho phép Giáo hội nhận thấy rõ những gì đang xảy ra xung quanh nó.
Tại một phần của lưu vực sông Amazon, điều này đồng nghĩa với sự suy thoái môi trường từ các ngành công nghiệp khai thác, bao gồm khai thác mỏ bất hợp pháp và khai thác gỗ trái phép, cũng như các khu rừng bị chặt phá để làm nông nghiệp, bao gồm cả coca, từ đó cocaine được sản xuất.
Peru đã mất đi con số kỷ lục 502.296 mẫu rừng nhiệt đới vào năm 2020, nhưng nó không đơn độc. Nạn phá rừng ở Colombia là 424,243 mẫu Anh, và ở Brazil là 2,7 triệu mẫu Anh – một diện tích lớn hơn cả Delaware và Rhode Island cộng lại và là mức thiệt hại cao nhất trong hơn một thập kỷ.
Khoảng 22% Amazon đã bị phá rừng hoặc rơi vào tình trạng suy thoái, theo Mạng lưới thông tin môi trường xã hội tham chiếu địa lý Amazon, một tập đoàn bao gồm các tổ chức ở các quốc gia lưu vực sông Amazon.
Deacon Alirio Cáceres Aguirre, một nhà thần học sinh thái ở Colombia, cho biết mối đe dọa chung trên khắp châu Mỹ đó là xung đột về lãnh thổ.
“Lãnh thổ được xem như một nguồn tài nguyên, khiến nó trở thành gốc rễ của các cuộc xung đột. Các cuộc xung đột lãnh thổ là điều mà các cộng đồng quan tâm và chúng phải là trọng tâm trong chương trình nghị sự của Giáo hội”, ông Aguirre nói.
Ông Cáceres Aguirre cho biết hội nghị ở Mexico là một phần của “tấm thảm” đã được ở ra dưới thời Đức Thánh Cha Phanxicô và liên quan đến lãnh thổ và tính đồng nghị. Ông cho biết rằng kinh nghiệm vốn đã bắt đầu ở Amazon đang tái định hình Giáo hội.
“Thượng Hội đồng về Amazon là một trải nghiệm thí điểm đã thành công và Giáo hội hiện đang tận dụng nó làm hình mẫu cho tất cả các ‘Amazon’ trên thế giới”, ông Cáceres Aguirre nói.
Giáo hội đã phản ứng theo nhiều cách thức khác nhau, bao gồm cả việc thành lập các hiệp hội môi trường Giáo hội vốn là một phần của Liên minh Mạng lưới Giáo hội vì Hệ sinh thái Toàn diện (ENA). Nỗ lực đột phá trong khu vực là Mạng lưới Giáo hội Pan-Amazonian (REPAM), và một số tổ chức khác đang hoạt động hoặc hình thành.
Ba mảng khác cũng đang định hình quá trình này, bao gồm Nền tảng Hành động Laudato Si’, Phong trào Nền kinh tế Phanxicô và Hiệp ước Toàn cầu về Giáo dục. Ông Cáceres Aguirre cho biết các mảng khác nhau “đang phối hợp hoạt động để tạo ra một công dân sinh thái”.
Vatican mô tả Nền tảng Hành động Laudato Si’ là một phản ứng với lời kêu gọi “hàn gắn các mối tương quan của chúng ta với Thiên Chúa, với những người lân cận của chúng ta, và với chính trái đất”, trong khi Nền kinh tế Phanxicô là “một nền kinh tế khác biệt, một nền kinh tế giúp mọi người tồn tại chứ không tiêu diệt, một nền kinh tế bao gồm và không loại trừ, nhân bản hóa thay vì hạ thấp phẩm giá, chăm sóc công trình sáng tạo và không vơ vét tận diệt”.
Ông Cáceres Aguirre cho biết Hiệp ước Toàn cầu về Giáo dục là trọng tâm của phương trình để đảm bảo rằng giáo dục không tách biệt với Giáo huấn của Giáo hội. Theo Bộ Giáo dục Công giáo, có 216.000 trường Công giáo với hơn 60 triệu học sinh, và 1.750 trường đại học Công giáo với hơn 11 triệu sinh viên.
Đức Giám mục Vizcarra cho biết hội nghị tại Mexico cần nhấn mạnh tác động của tình trạng suy thoái môi trường đang gây ra trên toàn khu vực, đặc biệt là đối với các cộng đồng bản địa và các cộng đồng dễ bị tổn thương khác, và sự cần thiết của sự thay đổi ngay lúc này.
“Chúng ta có trách nhiệm chăm sóc ngôi nhà chung của mình và tương lai của sự sống trên trái đất. Chúng ta cần thay đổi những mô hình và hệ thống đang khiến sự tồn tại của chúng ta bị đe dọa”, Đức Giám mục Vizcarra nói.
Minh Tuệ (theo Crux)
