Đức Thánh Cha Phanxicô gặp gỡ Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy tại Vatican vào ngày 13 tháng 5 năm 2023, cuộc gặp gỡ đầu tiên của họ kể từ khi bắt đầu cuộc chiến toàn diện với Nga (Ảnh: Truyền thông Vatican)
Hôm thứ Năm, Đức Thánh Cha Phanxicô và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đã trò chuyện qua điện thoại để gửi đến nhau lời chúc Giáng sinh và thảo luận về kế hoạch hòa bình của Ukraine vào thời điểm nước này phải đối mặt với những lo ngại ngày càng gia tăng về vấn đề tự do tôn giáo vì cấm một nhà thờ Chính thống có quan hệ với Moscow.
Trong một bài đăng vào ngày 28 tháng 12 trên nền tảng truyền thông xã hội X, trước đây gọi là Twitter, Tổng thống Zelenskyy cho biết ông đã trò chuyện với Đức Thánh Cha Phanxicô vào ngày hôm đó và đồng thời cảm ơn Đức Thánh Cha vì “sự hỗ trợ tinh thần” mà ngài đã dành cho người dân Ukraine.
Vào ngày Giáng Sinh, Đức Thánh Cha đã cầu nguyện cho hòa bình tại Ukraine, nơi đã xảy ra chiến tranh kể từ khi lực lượng Nga xâm chiếm vào tháng 2 năm ngoái, trong bài phát biểu truyền thống với phép lành Urbi et Orbi của ngài, đồng thời mời gọi các tín hữu cầu nguyện cho Ukraine và “tiếp tục sự gần gũi tinh thần và nhân bản của chúng ta” với những người dân đang gặp khó khăn, để qua sự hỗ trợ của mỗi người chúng ta, họ có thể cảm nhận được thực tế cụ thể của tình yêu Thiên Chúa”.
Trong bài phát biểu đặc biệt trong giờ Kinh Truyền Tin vào ngày 26 tháng 12 nhân dịp lễ Thánh Stêphanô, vị tử đạo tiên khởi của Giáo hội, Đức Thánh Cha Phanxicô đã cầu nguyện cho các cộng đồng Kitô giáo “đang phải chịu đựng sự phân biệt đối xử” và đồng thời kêu gọi họ “kiên trì trong tình bác ái đối với tất cả mọi người, đấu tranh cho công lý và tự do tôn giáo”.
Bản thân Ukraine đã phải đối mặt với sự chỉ trích ngày càng tăng trong những tháng gần đây về quyết định của chính phủ cấm Giáo hội Chính thống Ukraine do sự cộng tác bị cáo buộc với Nga sau cuộc xâm lược vào tháng 2 năm 2022 của họ.
Có hai Giáo hội Chính thống giáo chính ở Ukraine: Giáo hội Chính thống Ukraine-Tòa Thượng phụ Moscow (UOC) và Giáo hội Chính thống Ukraine (OCU), độc lập và thuộc thẩm quyền của Tòa Thượng phụ Constantinople.
Vào tháng 10, quốc hội Ukraine đã bỏ phiếu ủng hộ dự luật cấm UOC. Tuy nhiên, UOC đã phản đối động thái này, cho rằng nó vi phạm quyền tự do tôn giáo và hiến pháp của Ukraine, đồng thời lưu ý rằng không có chỗ nào trong hiến pháp, luật pháp quốc tế hoặc luật chiến tranh có quy định cấm một giáo phái tôn giáo.
Mặc dù về mặt lịch sử trung thành với Moscow, kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine vào năm ngoái, UOC ngày càng tách mình ra khỏi Tòa Thượng phụ Moscow, với việc các tín hữu chuyển sang OCU với tốc độ ngày càng tăng, đôi khi cả Giáo xứ chuyển sang bỏ phiếu 2/3 trong một cuộc họp Giáo xứ.
UOC khẳng định họ đã độc lập với Moscow kể từ mùa hè năm ngoái. Tuy nhiên, chính quyền Ukraine đã giám sát chặt chẽ Giáo hội và các hoạt động của Giáo hội, với việc Cơ quan Mật vụ Ukraine đã mở gần 70 thủ tục tố tụng hình sự chống lại Giáo hội trong 18 tháng qua, theo truyền thông địa phương.
Một số nhà lãnh đạo cấp cao trong UOC đã bị buộc tội như phản quốc, cộng tác, hỗ trợ và tiếp tay cho kẻ xâm lược, trong khi chính quyền Ukraine khẳng định rằng họ không truy tố bất kỳ ai vì niềm tin tôn giáo của họ mà vì những tội ác thực sự.
Văn bản thực tế của dự luật đang được xem xét, vốn đã nhận được sự thông qua sơ bộ từ quốc hội Ukraine vào ngày 19 tháng 10, cấm “các hoạt động của các tổ chức tôn giáo có liên kết với các trung tâm ảnh hưởng của một tổ chức tôn giáo (hiệp hội) có trung tâm quản lý (quản lý) đặt bên ngoài Ukraine ở một quốc gia đang tiến hành xâm lược vũ trang chống lại Ukraine”.
Những tuyên bố về sự phân biệt tôn giáo đã có một số sức hút trong số những người chỉ trích bảo thủ Mỹ ủng hộ viện trợ cho Ukraine, bao gồm cả người dẫn chương trình mới của Fox, Tucker Carlson, người đã gọi việc đàn áp Giáo hội có liên hệ với Moscow là “man rợ” và lập luận rằng Hoa Kỳ không nên cung cấp viện trợ cho một quốc gia tham gia vào các hoạt động như vậy.
Trong cuộc gọi điện thoại với Đức Thánh Cha Phanxicô, Tổng thống Zelenskyy cho biết ông cảm ơn Đức Thánh Cha vì lời chúc Giáng sinh tới người dân Ukraine và vì những bày tỏ công khai về mong muốn “nền hòa bình công bằng cho tất cả chúng ta”.
Tổng thống Zelenskyy cho biết họ cũng thảo luận về Công thức hòa bình của Ukraine, một kế hoạch 10 điểm mà Ukraine đã đưa ra để đạt được hòa bình, với các bước bao gồm khôi phục các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng và tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, cùng những điều khác.
Hơn 80 quốc gia đã tham gia vào Công thức Hòa bình Ukraine, và “sẽ còn nhiều hơn nữa”, ông Zelenskyy nói, đồng thời cho biết: “Tôi biết ơn Vatican vì đã ủng hộ công việc của chúng tôi”.
Tòa Thánh đã không trực tiếp lên tiếng ủng hộ công thức của Ukraine, nhưng vào mùa hè, Đức Thánh Cha Phanxicô đã bổ nhiệm Đức Hồng Y Matteo Zuppi người Ý thuộc Địa phận Bologna và Chủ tịch Hội đồng Giám mục Ý làm Đặc phái viên hòa bình cá nhân của ngài cho Ukraine.
Với tư cách đó, Đức Hồng Y Zuppi đã thực hiện các chuyến viếng thăm tới Kyiv, Moscow, Washington DC và Bắc Kinh, trong đó tình hình nhân đạo và việc trao trả trẻ em Ukraine bị bắt cóc về Nga là những điểm thảo luận và hợp tác chính.
Sau khi đến thăm Đức Thánh Cha Phanxicô tại Vatican vào năm ngoái, Tổng thống Zelenskyy dường như đã từ chối lời đề nghị hòa giải xung đột của Vatican, đồng thời cho biết rằng họ không cần hòa giải mà cần vũ khí, và nhấn mạnh rằng bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cũng phải được thực hiện theo các điều khoản của Ukraine.
Tuy nhiên, ông sẵn sàng với sự trợ giúp của Vatican trong việc trao đổi tù nhân và trao trả trẻ em Ukraine, cũng như những nỗ lực của Vatican trên mặt trận nhân đạo.
Trong bài chia sẻ trong giờ Kinh Truyền Tin vào ngày 26 tháng 12, Đức Thánh Cha Phanxicô một lần nữa cầu nguyện hòa bình cho các quốc gia đang có chiến tranh, gửi lời chào cụ thể đến “những người dân Ukraine đang chịu giày vò khốn khổ”, gọi đất nước này là “sa mạc chết chóc”.
Năm nay cũng đánh dấu lần đầu tiên các thành viên của Giáo hội Chính thống Ukraine cử hành lễ Giáng sinh cùng với các tín hữu Công giáo theo nghi lễ Latinh.
Vào ngày 24 tháng 5, Hội đồng Giám mục của Giáo hội Chính thống Ukraine đã bỏ phiếu gần như nhất trí chuyển từ lịch Julian sang lịch Gregorian đối với hầu hết các lễ lớn, ngoại trừ Lễ Phục sinh và một số ngày lễ khác, chẳng hạn như lễ Chúa Ba ngôi.
Trong một tuyên bố sau quyết định của Hội đồng Giám mục, Đức Thượng phụ Epiphany, người đứng đầu Giáo hội Chính thống Ukraine, cho biết quyết định này “không phải là một quyết định dễ dàng, chúng tôi đã đạt được nó trong một thời gian dài, dần dần, từng bước một, và chúng tôi đang thực hiện một cách cẩn trọng”.
Giáo hội Công giáo Hy Lạp Ukraine, một trong một số Giáo hội theo nghi lễ Byzantine hiệp thông hoàn toàn với Rôma, là Giáo hội đầu tiên chuyển sang lịch mới vào đầu năm 2023.
Động thái này của cả hai Giáo hội báo hiệu khoảng cách ngày càng tăng với Nga và ảnh hưởng của Tòa Thượng phụ Moscow kể từ khi chiến tranh bùng nổ vào năm ngoái.
Trong thông điệp Giáng sinh cá nhân của mình, Tổng thống Zelenskyy lưu ý rằng năm nay các Kitô hữu phần lớn cùng nhau mừng lễ Giáng sinh, ông nói: “Tất cả người dân Ukraine cùng nhau mừng lễ. Tất cả chúng ta cùng nhau đón Giáng sinh. Vào cùng một ngày, với tư cách là một gia đình lớn, một quốc gia, một đất nước thống nhất”.
Minh Tuệ (theo Crux)
