Đức Thánh Cha Phanxicô và Đức Thượng phụ Chính thống giáo Nga Kirill trao đổi tuyên bố chung về đoàn kết tôn giáo ở Havana, Cuba vào ngày 12 tháng 2 năm 2016 (Ảnh: Gregorio Borgia / Pool via AP)
Hôm thứ Ba, Vatican thông báo rằng Đức Thánh Cha Phanxicô sẽ tới Kazakhstan vào tháng 9 để tham dự hội nghị thượng đỉnh liên tôn quốc tế vốn dự kiến sẽ thu hút sự tham gia của Đức Thượng phụ Chính thống giáo Nga Kirill.
Hội nghị thượng đỉnh, do chính phủ Kazakhstan chủ trì và có tiêu đề “Đại hội các nhà lãnh đạo thế giới và các tôn giáo truyền thống”, được tổ chức từ ngày 14 đến 15 tháng 9, tại thủ đô Nur-Sultan.
Sự tham gia của chính Đức Thánh Cha Phanxicô, vốn đã được đồn đại trong nhiều tuần, đã được xác nhận trong một tuyên bố hôm thứ Ba đánh dấu kỷ niệm 30 năm quan hệ ngoại giao giữa Tòa Thánh và Kazakhstan. Tòa Thượng phụ Chính thống giáo Nga cũng đã cho biết rằng Đức Thượng phụ Kirill sẽ tham dự sự kiện.
Trong tuyên bố của mình, Vatican cho biết “Kazakhstan chia sẻ tầm nhìn toàn cầu về Giáo hội Công giáo dựa trên những lý tưởng về lòng nhân đạo, công lý, liên đới và lòng nhân ái”, và bản thân Giáo hội Công giáo cũng “hoan nghênh vai trò của Kazakhstan trong việc thúc đẩy đối thoại liên văn hóa và liên tôn giáo”.
Cả Tòa Thánh lẫn Kazakhstan, theo tuyên bố, “đều đồng ý rằng văn hóa đối thoại phải là một trong những giá trị nền tảng của thế giới đương đại. Việc tiếp tục chung sống hòa bình trước những thách thức đương thời chỉ có thể đạt được thông qua đối thoại toàn diện và bao trùm”.
“Do đó, Kazakhstan hoan nghênh quyết định của Đức Thánh Cha Phanxicô để tham dự Đại hội các nhà lãnh đạo thế giới và các tôn giáo truyền thống lần thứ VII, sẽ được tổ chức tại Nur-Sultan vào tháng 9 năm 2022”, theo nội dung tuyên bố, đồng thời cho biết sự tham gia của Đức Thánh Cha đã được xác nhận trong cuộc gặp gỡ vào ngày 11 tháng 4 giữa Đức Thánh Cha Phanxicô và Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev.
Nếu cả Đức Thánh Cha Phanxicô và Đức Thượng phụ Kirill đều tham dự hội nghị thượng đỉnh như đã thông báo, điều đó có thể giúp họ có cơ hội gặp gỡ nhau, điều này sẽ rất quan trọng vì Vatican đã hủy cuộc gặp gỡ đã lên kế hoạch giữa hai nhà lãnh đạo vào tháng này tại Giêrusalem do hệ quả tiềm ẩn không mong đợi liên quan đến vấn đề chính trị.
Kể từ khi Nga xâm lược Ukraine vào ngày 24 tháng 2, gây ra một cuộc chiến tranh bạo lực và thúc đẩy cuộc khủng hoảng di cư hàng loạt với hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa của họ, Đức Thượng phụ Kirill đã bị chỉ trích trong cộng đồng quốc tế trước tiên vì sự im lặng và sau đó là sự ủng hộ rõ ràng của ông đối với cuộc xung đột.
Đức Thượng phụ Kirill đã nhiều lần chỉ trích phương Tây về sự suy đồi đạo đức của họ, đồng thời chia sẻ trong một bài giảng vào hồi tháng Ba rằng việc vi phạm “Lề luật của Thiên Chúa” trong chủ nghĩa thế tục phương Tây đã đưa ra lời biện minh bằng trực giác cho cuộc chiến tranh, và trích dẫn việc Ukraine chấp nhận các cuộc diễu hành tự hào và quyền của người đồng tính như một ví dụ về hành vi trái ngược với Lề luật và Giáo huấn của Thiên Chúa.
Quốc Vụ Khanh Vatican, Đức Hồng y Pietro Parolin, trong một cuộc phỏng vấn với tờ La Stampa của Ý vào tháng trước, đã bác bỏ lời biện hộ của Đức Thượng phụ Kirill về cuộc chiến vì lý do Kitô giáo, đồng thời cho biết rằng sự phát triển của chủ nghĩa thế tục quả là đáng lo ngại nhưng “cách thức chống lại hiện tượng này về phía các Kitô hữu không bao giờ có thể mang tính bạo lực”.
“Mọi cuộc chiến tranh, như một hành động xâm lược, là một hành động chống lại sự sống của con người và do đó là một hành động phạm thánh”, Đức Hồng y Parolin nói. “Do đó, không thể tìm thấy lời biện minh nào nơi Lời của Thiên Chúa, vốn luôn luôn là Lời của sự sống không phải sự chết chóc”.
Đức Thánh Cha Phanxicô và đã nhiều lần lên án chiến tranh và đã đưa ra nhiều lời kêu gọi hòa bình, nhưng ngài đã cẩn thận tránh gọi Nga hoặc Tổng thống Nga Vladimir Putin là những kẻ gây hấn trong cuộc xung đột kéo dài ba tháng.
Trong khi các trợ lý hàng đầu như Đức Hồng y Parolin lên án việc Đức Thượng phụ Kirill lấy cớ bảo vệ luân lý Kitô giáo như là lời biện minh cho chiến tranh, thì bản thân Đức Thánh Cha Phanxicô cũng đã kiềm chế không đưa ra bất kỳ lời chỉ trích công khai trực tiếp nào đối với Đức Thượng phụ Kirill và những phát biểu của ông nhằm giữ nguyên vẹn nhiều thập kỷ đối thoại đại kết.
Lần gần đây nhất Đức Thánh Cha Phanxicô công khai khiển trách vị Thượng phụ Chính thống giáo Nga là trong một cuộc phỏng vấn với tờ Corriere della Sera tiếng Ý được xuất bản vào ngày 3 tháng 5, khi Đức Thánh Cha Phanxicô cho biết rằng Đức Thượng phụ Kirill không nên “tự biến mình thành cậu bé giúp lễ của Putin”.
Đức Thánh Cha Phanxicô cho biết rằng khi ngài và Đức Thượng phụ Kirill trò chuyện trên Zoom vào giữa tháng 3, Đức Thượng phụ Kirill “đã dành 20 phút đầu tiên cầm một mảnh giấy để đọc tất cả lý do của cuộc chiến”.
“Tôi đã lắng nghe ngài, và tôi nói với ngài: ‘Tôi không biết gì về điều này. Hiền huynh thân mến, chúng ta không phải là những giáo sĩ quốc doanh, chúng ta không thể sử dụng ngôn ngữ chính trị, nhưng phải sử dụng ngôn ngữ của Chúa Giêsu. Chúng ta là những Mục tử của cùng một Dân thánh của Thiên Chúa. Đó là lý do tại sao chúng ta phải tìm kiếm con đường hòa bình nhằm chấm dứt các loại vũ khí’”, Đức Thánh Cha Phanxicô nói.
Tòa Thượng phụ Moscow ngay lập tức phản hồi trước những phát biểu nhận xét của Đức Thánh Cha: “Đức Giáo hoàng Phanxicô đã chọn giọng điệu không chính xác để truyền tải nội dung của cuộc trò chuyện này (với Đức Thượng phụ Kirill); những tuyên bố như vậy khó có thể góp phần thiết lập một cuộc đối thoại mang tính xây dựng giữa Giáo hội Công giáo La Mã và Giáo hội Chính thống giáo Nga, vốn đặc biệt cần thiết vào thời điểm hiện tại”.
Vào thời điểm đó, cuộc gặp gỡ thứ hai giữa hai nhà lãnh đạo đang được đàm phán sau cuộc gặp gỡ đầu tiên mang tính lịch sử của họ ở Havana vào năm 2016, đánh dấu cuộc gặp gỡ đầu tiên như vậy giữa một vị Giáo hoàng và một Thượng phụ Nga.
Tuy nhiên, cuộc gặp gỡ dự kiến diễn ra vào giữa tháng 6 tại Giêrusalem, đã bị Vatican hoãn lại do những hệ quả tiềm ẩn không mong đợi về mặt ngoại giao do sự tranh cãi xung quanh cuộc chiến Ukraine và sự ủng hộ của Đức Thượng phụ Kirill đối với cuộc chiến này.
Đức Thượng phụ Kirill đã phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ cả cộng đồng quốc tế và từ chính cộng đồng Chính thống giáo về quan điểm của ông.
Liên minh châu Âu hôm thứ Hai đã công bố một gói trừng phạt mới đối với Nga, bao gồm lệnh cấm vận đối với hầu hết các hoạt động nhập khẩu dầu của Nga, và trong đó trích dẫn Đức Thượng phụ Kirill nằm trong danh sách đen của họ. Tuy nhiên, chính phủ Hungary đã phản đối việc đưa nhà lãnh đạo Giáo hội Nga vào danh sách này.
Đầu tuần này, Giáo hội Chính thống giáo Ukraine – Tòa Thượng phụ Moscow, vốn nhiều năm trung thành với Đức Thượng phụ Kirill và Giáo hội Chính thống giáo Nga, đã thông qua các biện pháp cắt đứt quan hệ với Giáo hội Chính thống Nga về cuộc xâm lược của Nga đối với Ukraine.
Các biện pháp này đã được thông qua vào ngày 27 tháng 5 và được thông báo trên Facebook sau khi một hội đồng đặc biệt ở Kyiv tập trung vào “các vấn đề nảy sinh do hành động xâm lược quân sự của Liên bang Nga đối với Ukraine”.
“Chúng tôi không đồng ý với quan điểm của Đức Thượng phụ Kirill của Moscow… về cuộc chiến ở Ukraine”, tuyên bố cho biết.
Nếu Đức Thánh Cha Phanxicô và Đức Thượng phụ Kirill thực sự tham dự hội nghị thượng đỉnh tại Kazakhstan, điều đó có thể tạo cơ hội cho họ tổ chức một cuộc trò chuyện mà không gặp phải vấn đề đau đầu về ngoại giao do một cuộc gặp đã được lên lịch chính thức.
Minh Tuệ (theo Crux)
