Đức Thánh Cha Lêô XIV kêu gọi các Kitô hữu vượt qua những tranh luận thần học lỗi thời

Đức Thánh Cha Lêô XIV kêu gọi các Kitô hữu vượt qua những “tranh luận thần học” vốn không còn phục vụ cho mục tiêu hiệp nhất, đồng thời cùng nhau tái khám phá đức tin được Công đồng Nicêa tuyên xưng cách đây 1.700 năm.

Trong Tông Thư mới In unitate fidei (“Trong Sự Hiệp nhất Đức tin”), công bố vào ngày 23 tháng 11, Lễ Chúa Kitô Vua, Đức Thánh Cha kết nối dịp kỷ niệm Công đồng đại kết thứ nhất với Năm Thánh 2025 và với chuyến Tông du sắp tới tại Thổ Nhĩ Kỳ. Tại đây, ngài sẽ kỷ niệm 1700 năm Công đồng Nicêa và tham dự một sự kiện đại kết cùng với Đức Thượng Phụ Đại kết Bartholomew vào ngày 30 tháng 11, trước khi tiếp tục hành trình đến Lebanon.

“Tôi mong Tông Thư này khơi dậy nơi toàn thể Giáo hội lòng nhiệt thành mới đối với việc tuyên xưng đức tin”, Đức Thánh Cha viết, đòng thời nhấn mạnh rằng Kinh Tin Kính Nicêa-Constantinopolis “trong nhiều thế kỷ… đã trở thành di sản chung của các Kitô hữu, và xứng đáng được tuyên xưng và được hiểu trong những cách thức luôn mới mẻ và phù hợp bao giờ hết”.

Trong lời mời gọi đại kết mạnh mẽ, Đức Thánh Cha Lêô XIV khẳng định Kinh Tin Kính Nicêa “có thể trở thành nền tảng và điểm quy chiếu” cho hành trình canh tân tiến tới sự hiệp thông trọn vẹn giữa các Kitô hữu: “Kinh Tin Kính mang đến cho chúng ta một mô hình về sự hiệp nhất đích thực trong sự đa dạng chính thống. Hiệp nhất trong Ba Ngôi, Ba Ngôi trong Một sự Hiệp nhất, bởi vì hiệp nhất không có sự đa dạng thì trở thành sự độc đoán, còn đa dạng mà không có sự hiệp nhất thì dẫn đến sự chia rẽ”.

“Vì thế, chúng ta cần gác lại những tranh luận thần học đã mất lý do tồn tại của chúng nhằm phát triển một sự hiểu biết chung, và hơn nữa, lời cầu nguyện chung với Chúa Thánh Thần, để Người quy tụ tất cả chúng ta trong một đức tin và một tình yêu”, Đức Thánh Cha Lêô viết.

“Việc khôi phục sự hiệp nhất giữa các Kitô hữu không làm chúng ta nghèo đi; trái lại, khiến chúng ta trở nên phong phú”. Đức Thánh Cha nói thêm, và đồng thời gọi mục tiêu hiệp nhất hữu hình trọn vẹn là “một thách đố về mặt thần học, và hơn thế, một thách đố thiêng liêng, đòi hỏi sự sám hối và hoán cải nơi tất cả mọi người”.

‘Kinh Tin Kính Nicêa mang lại hy vọng cho chúng ta’

Liên hệ Công đồn Nicêa với những khủng hoảng trong thời đại ngày hôm nay, Đức Thánh Cha lưu ý rằng Năm Thánh 2025 được dành riêng cho chủ đề “Chúa Kitô, Niềm Hy Vọng của chúng ta”, và Kinh Tin Kính Nicêa tiếp tục là nguồn hy vọng giữa bối cảnh chiến tranh, bất công và đau khổ.

“Trong Năm Thánh này, được dành cho chủ đề ‘Chúa Kitô, Niềm Hy Vọng của chúng ta’, thật là một sự trùng hợp đầy quan phòng khi chúng ta cũng cùng nhau kỷ niệm 1700 năm Công đồng Nicêa”, Đức Thánh Cha viết. Công đồng ấy, ngài nhắc lại, “đã công bố lời tuyên xưng đức tin vào Chúa Giêsu Kitô, Con Thiên Chúa. Đây là cốt lõi của đức tin Kitô giáo”.

“Trong thời điểm khó khăn mà chúng ta đang trải qua, giữa rất nhiều những bận tâm và sợ hãi, các mối đe dọa chiến tranh và bạo lực, thiên tai, bất công và mất cân bằng nghiêm trọng, cùng với nạn đói và sự đau khổ mà hàng triệu anh chị em chúng ta phải gánh chịu, Kinh Tin Kính này mang lại cho chúng ta niềm hy vọng”, Đức Thánh Cha khẳng định.

Tông Thư được trình bày như một lời mời gọi các Kitô hữu “tiến bước trong sự hòa hợp, gìn giữ và truyền đạt món quà đã lãnh nhận bằng tình yêu và niềm vui”, đặc biệt qua những lời trong Kinh Tin Kính: “Tôi tin kính một Chúa Giêsu Kitô, Con Một Thiên Chúa… vì loài người chúng ta và để cứu độ chúng ta, Người đã từ trời xuống thế”.

Công đồng Nicêa và trọng tâm của đức tin Kitô giáo

Phần lớn Tông Thư In unitate fidei dành để giải thích về bối cảnh lịch sử và thần học của Công đồng Nicêa năm 325 – được triệu tập để giải quyết cuộc tranh luận của giáo phái Ariô về thần tính của Chúa Giêsu Kitô.

Cuộc tranh luận này, Đức Thánh Cha nhấn mạnh, “liên quan tới chính cốt lõi của đức tin Kitô giáo”, cụ thể là lời đáp cho câu hỏi của Chúa Giêsu trong Tin Mừng: “Còn anh em, anh em bảo Thầy là ai?”. Các nghị phụ Công đồng Nicêa đã tuyên xưng rằng Chúa Giêsu là Con Thiên Chúa “vì Người cùng một bản thể (ousia) với Chúa Cha… ‘được sinh ra mà không phải được tạo thành, đồng bản thể (homooúsios) với Chúa Cha’”.

“Các Nghị phụ Công Đồng Nicaea kiên quyết giữ vững lập trường trung thành với thuyết độc thần Kinh Thánh và tính xác thực của mầu nhiệm Nhập Thể”, Đức Thánh Cha Lêô XIV viết. Ngài nhấn mạnh rằng Công đồng, khi sử dụng những thuật ngữ như “bản thể” hay “đồng bản thể”, không thay thế mạc khải Kinh Thánh bằng triết học Hy Lạp, nhưng nhằm “khẳng định đức tin trong Kinh Thánh một cách rõ ràng và phân biệt nó khỏi sai lầm của lạc giáo Ariô, vốn chịu ảnh hưởng sâu đậm của văn hóa Hy Lạp”.

“Kinh Tin Kính Nicêa không mô tả một Thiên Chúa xa cách, bất động và không thể tiếp cận, nhưng mô tả Thiên Chúa gần gũi vói chúng ta, đồng hành với chúng ta trên nẻo đường trần thế, ngay cả trong những nơi tăm tối nhất”, Đức Thánh Cha viết. “Sự vô biên của Ngài được tỏ lộ khi Ngài tự hạ mình xuống, gạt bỏ uy nghi vô biên của Ngài để trở thành người lân cận của chúng ta nơi những người bé nhỏ và nghèo khó. Điều này làm thay đổi hoàn toàn những quan niệm ngoại giáo và triết học về Thiên Chúa”.

Đức Thánh Cha Lêô cũng làm nổi bật sự nhấn mạnh của Công đồng Nicêa về nhân tính trọn vẹn của Chúa Giêsu Kitô, đồng thời lưu ý rằng “Ngôi Lời đã làm người”. Trái ngược với quan điểm cho rằng Ngôi Lời chỉ mang lấy thân xác, Đức Thánh Cha nhắc lại rằng: “Nơi Chúa Giêsu Kitô, Thiên Chúa đã mang lấy và cứu độ toàn thể con người, cả hồn lẫn xác”.

Trích dẫn lời của Thánh Athanasiô và truyền thống các Giáo phụ, Đức Thánh Cha khẳng định:

“Vậy thì, “thần hóa” (divinization) chính là nhân hóa đích thực — trở nên hoàn toàn là con người. Đây là lý do tại sao sự hiện hữu của con người hướng đến điều gì đó vượt ra ngoài chính nó, tìm kiếm điều gì đó vượt ra ngoài chính nó, khao khát điều gì đó vượt ra ngoài chính nó, và luôn bồn chồn khắc khoải cho đến khi được nghỉ ngơi trong Chúa”. Chỉ Thiên Chúa, ngài nói thêm, “mới có thể đáp lại khát vọng khôn nguôi của trái tim con người, và vì thế Con Thiên Chúa đã chọn trở nên anh em và Đấng cứu chuộc chúng ta”.

Lời mời gọi xét mình

Không chỉ là tín điều, Đức Thánh Cha nhấn mạnh rằng Kinh Tin Kính phải định hình đời sống Kitô hữu.

“Cả phụng vụ lẫn đời sống Kitô hữu đều được neo chặt vào Kinh Tin Kính Nicea-Constantinopoli: những gì chúng ta tuyên xưng bằng miệng lưỡi phải xuất phát từ trái tim để chúng ta có thể làm chứng bằng đời sống của mình”, ngài viết.

“Vì vậy, chúng ta phải tự hỏi: Việc đón nhận Kinh Tin Kính trong tâm hồn chúng ta hôm nay thế nào? Chúng ta có cảm thấy rằng lời kinh ấy cũng ảnh hưởng đến hoàn cảnh hiện tại của chúng ta không? Chúng ta có hiểu và sống những gì chúng ta đọc mỗi Chúa Nhật không? Những lời này có ý nghĩa gì đối với cuộc sống của chúng ta?”.

“Theo nghĩa này, Kinh Tin Kính Nicea mời gọi chúng ta xét mình”, Đức Thánh Cha tiếp tục. “Thiên Chúa có ý nghĩa thế nào đối với tôi và làm thế nào tôi có thể làm chứng cho đức tin của mình nơi Ngài? Liệu Thiên Chúa duy nhất có thực sự là Chúa của đời tôi, hay tôi có những ngẫu tượng mà tôi đặt trước Thiên Chúa và các điều răn của Ngài?”.

Đức Thánh Cha gắn kết việc ét mình này với việc chăm sóc công trình sáng tạo và công lý xã hội, ngài đặt câu hỏi: “Tôi đối xử với công trình sáng tạo, công trình do bàn tay Ngài tạo dựng như thế nào? Tôi khai thác tận diệt và hủy hoại nó, hay tôi sử dụng nó với lòng tôn kính và biết ơn, chăm sóc và vun đắp nó như ngôi nhà chung của nhân loại?”.

Nhắc lại Công đồng Vatican II, Đức Lêô XIV lưu ý rằng “tuy nhiên, đối với nhiều người ngày nay, Thiên Chúa và vấn đề về Thiên Chúa hầu như không có ý nghĩa gì trong cuộc sống của họ”, và bản thân các Kitô hữu cũng phải chịu một phần trách nhiệm, vì “họ không làm chứng cho đức tin đích thực; họ che giấu dung mạo đích thực của Thiên Chúa bằng lối sống và hành động khác với Phúc Âm”.

Thay vì tuyên bố một vị Thiên Chúa nhân từ, ngài than phiền, “một vị Thiên Chúa luôn nghĩ đến việc báo thù đã được trình bày, người gieo rắc nỗi kinh hoàng và sự trừng phạt”.

Noi gương Chúa Kitô và yêu thương nhau

Trọng tâm của Kinh Tin Kính, Đức Thánh Cha viết, là tuyên xưng Chúa Giêsu Kitô là Chúa và là Thiên Chúa của chúng ta.

“Lời tuyên xưng đức tin vào Chúa Giêsu Kitô, Chúa và Thiên Chúa của chúng ta, là trọng tâm của Kinh Tin Kính Kính Nicêa-Constantinopolis. Đây là cốt lõi của đời sống Kitô hữu của chúng ta”, ngài nói. “Vì vậy, chúng ta cam kết bước theo Chúa Giêsu như là Thầy, là bạn đồng hành, là anh em và là bạn hữu của chúng ta”.

Con đường theo Chúa Kitô, Đức Thánh Cha tiếp tục, “không phải là con đường rộng rãi và thoải mái”, nhưng “con đường thường đầy thử thách hoặc thậm chí đau đớn này luôn dẫn đến sự sống và ơn cứu rỗi”.

“Nếu Thiên Chúa yêu thương chúng ta bằng cả sự hiện hữu của Ngài, thì chúng ta cũng phải yêu thương nhau”, Đức Thánh Cha viết. “Không thể yêu mến Thiên Chúa mà không yêu thương anh chị em mình, đó là sự giả hình; tình yêu triệt để dành cho người lân cận, đặc biệt là tình yêu dành cho kẻ thù, nếu không có tình yêu dành cho Thiên Chúa, thì đòi hỏi một “chủ nghĩa anh hùng” vốn sẽ trào tàn và bao phủ chúng ta”.

“Trước những thảm họa, chiến tranh và đau khổ, chúng ta làm chứng về lòng thương xót của Thiên Chúa cho những người hoài nghi về Ngài chỉ khi họ cảm nghiệm được lòng thương xót của Ngài qua chúng ta”, Đức Thánh Cha nói thêm.

Đại kết: ‘Dấu chỉ hòa bình và khí cụ hòa giải’

Nhắc lại Công đồng Vaticanô II và Thông điệp Ut unum sint của Thánh Gioan Phaolô II, Đức Thánh Cha Lêô XIV nhấn mạnh rằng trong một thế giới bị chia rẽ, “một cộng đoàn Kitô hữu duy nhất và hoàn vũ có thể trở thành dấu chỉ của hòa bình và khí cụ hòa giải, đóng vai trò quyết định trong cam kết toàn cầu về hòa bình”.

Dù sự hiệp nhất hữu hình trọn vẹn với các Giáo hội Chính thống, Chính thống Đông phương và các cộng đoàn phát xuất từ Cải cách chưa đạt được, đối thoại đại kết “dựa trên một Phép Rửa và Kinh Tin Kính Nicêa-Constantinopolis” đã giúp các Kitô hữu nhận ra nhau như anh chị em và tái khám phá “cộng đoàn duy nhất của những người môn đệ của Chúa Kitô trên toàn thế giới”.

“Chúng ta cùng chia sẻ đức tin vào Thiên Chúa duy nhất, Cha của hết thảy mọi người; chúng ta cùng tuyên xưng Thiên Chúa duy nhất và Con Chí Ái đích thực của Thiên Chúa, Chúa Giêsu Kitô, và Chúa Thánh Thần duy nhất, Đấng soi sáng và thúc đẩy chúng ta hướng đến sự hiệp nhất trọn vẹn và cùng làm chứng cho Tin Mừng”, ngài viết. “Thật vậy, điều hiệp nhất chúng ta lớn hơn nhiều so với những điều chia rẽ chúng ta!”.

‘Lạy Đấng An Ủi tuyệt luân, xin hãy đến’

Tông thư kết thúc bằng lời cầu xin Chúa Thánh Thần canh tân đức tin và chữa lành những chia rẽ giữa các Kitô hữu:

“Lạy Chúa Thánh Thần, Ngài dẫn dắt cáca tín hữu trên con đường lịch sử”, Đức Thánh Cha Lêô XIV cầu nguyện. “Chúng con tạ ơn Chúa đã soi sáng những biểu tượng đức tin và khơi dậy trong lòng chúng con niềm vui tuyên xưng ơn cứu độ trong Chúa Giêsu Kitô, Con Thiên Chúa, đồng bản thể với Chúa Cha. Không có Ngài, chúng con chẳng làm được gì”.

“Lạy Đấng An Ủi tuyệt luân, nguồn mạch của sự hòa hợp, xin hãy đến, xin kết hợp tâm trí và trái tim của các tín hữu. Xin hãy đến và cho chúng con được nếm trải vẻ đẹp của sự hiệp thông”, ngài tiếp tục “Lạy Tình Yêu của Chúa Cha và Chúa Con, xin hãy đến, quy tụ chúng con vào đàn chiên duy nhất của Chúa Kitô. Xin chỉ cho chúng con những con đường phải đi, để nhờ sự khôn ngoan của Chúa, chúng con một lần nữa được nên một trong Chúa Kitô: hiệp nhất, để thế gian tin”.

Minh Tuệ (theo CNA)