Đức Thánh Cha Lêô XIV chào những người hành hương trong buổi tiếp kiến chung hôm thứ Tư, ngày 28 tháng 5 năm 2025, tại Quảng trường Thánh Phêrô, Vatican (Ảnh: Daniel Ibañez/CNA)
Khi Đức tân Giáo hoàng tiến ra ban công của Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô để phát biểu trước các tín hữu Công giáo vào ngày 8 tháng 5, quyết định đầu tiên của ngài với tư cách là Giáo hoàng — chọ Tông Hiệu là Lêô — đã báo hiệu hướng đi mà ngài dự định thực hiện trong cương vị Giáo hoàng của mình trong việc giải quyết một số vấn đề xã hội vốn cần có sự hướng dẫn về mặt luân lý, trong đó có trí tuệ nhân tạo (AI).
Trong cuộc gặp đầu tiên với Hồng y đoàn vào ngày 10 tháng 5, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã xác nhận rằng ngài chọn Tông Hiệu này để vinh danh Đức Giáo hoàng Lêô XIII, người mà ngài cho biết đã “đề cập đến vấn đề xã hội trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp vĩ đại đầu tiên” với Thông điệp Rerum Novarum vào cuối những năm 1800.
Thông điệp này, vốn đặt nền tảng cho Giáo huấn xã hội Công giáo, có thể giúp định hướng Giáo hội khi tìm cách đưa ra sự hiểu biết luân lý về “những diễn biến trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo”, Đức Thánh Cha giải thích, đồng thời nói thêm rằng sự trỗi dậy của AI đặt ra “những thách thức mới đối với việc bảo vệ phẩm giá con người, công lý và lao động”.
Trong Thông điệp có tầm ảnh hưởng này, Đức Lêô XIII đã tránh cả chủ nghĩa xã hội lẫn quyền lực kinh doanh không bị hạn chế, lựa chọn sự hợp tác giữa các lợi ích cạnh tranh tập trung vào phẩm giá con người. Những bình luận của Đức Lêô XIV cho thấy những nguyên tắc tương tự này sẽ định hình cách tiếp cận của Đức Thánh Cha đối với những vấn đề tương tự xung quanh AI.
Nền tảng của Giáo huấn xã hội Công giáo
Đức Lêô XIII đã ban hành Thông điệp Rerum Novarum vào ngày 15 tháng 5 năm 1891, vào thời điểm người lao động đang phải vật lộn với điều kiện làm việc tồi tệ trong cuộc cách mạng công nghiệp và khi những người theo chủ nghĩa Marx đang lợi dụng sự bất mãn để thúc đẩy những thay đổi triệt để đối với trật tự xã hội.
Về cơ bản, Đức Lêô XIII “chủ yếu quan tâm đến việc đưa ra… một nền nhân học triết học hoặc thần học” tập trung vào “con người và phẩm giá của lao động”, theo Joseph Grabowski, phó chủ tịch về công việc truyền giáo thuộc Hội Gilbert Keith Chesterton.
Trong Thông điệp, Đức Lêô XIII viết rằng cần phải “kéo những người giàu và tầng lớp lao động xích lại gần nhau”, điều có thể thực hiện được bằng cách “nhắc nhở mỗi bên về bổn phận của mình đối với bên kia” và “về nghĩa vụ công lý”.
Những nghĩa vụ đối với công lý này bao gồm nghĩa vụ của chủ doanh nghiệp là “tôn trọng phẩm giá của mỗi người như một con người được làm cho trở nên cao quý bởi phẩm chất của người Kitô hữu” và chớ bao giờ “lợi dụng con người như thể họ là đồ vật để theo đuổi lợi ích hoặc coi trọng họ chỉ vì sức mạnh thể chất của họ”, Đức Lêô XIII dạy.
Ông Grabowski phát biểu với CNA rằng một trong những vấn đề của công nghiệp hóa là con người “bị coi là máy móc” khi làm việc trong các nhà máy và Đức Thánh Cha đang nhắc nhở những chủ nhà máy rằng con người không nên bị đối xử như thể họ chỉ là “một phần của cỗ máy”.
Đức Lêô XIII cũng bảo vệ quyền sở hữu tài sản tư nhân, mà ngài viết rằng phải “thuộc về người đàn ông với tư cách là chủ gia đình” và khiển trách các hệ tư tưởng Marxist và xã hội chủ nghĩa, điều mà cho rằng sẽ phá vỡ trật tự xã hội bằng cách khiến con người chống lại nhau và biến tài sản tư nhân thành “tài sản chung của tất cả mọi người, do nhà nước hoặc các cơ quan thành phố quản lý”.
“Một luật thiêng liêng nhất của tự nhiên là người cha phải cung cấp thức ăn và mọi nhu yếu phẩm cho những người con mà họ đã sinh ra”, Đức Lêô XIII viết. “Và cũng tự nhiên khi người cha muốn con cái mình, những người tiếp tục, có thể nói như vậy, và tiếp tục tính cách của mình, được người cha cung cấp mọi thứ cần thiết để chúng có thể tự bảo vệ mình khỏi sự thiếu thốn và đau khổ giữa những điều không chắc chắn của cuộc sống trần thế này”.
Ông Grabowski cho biết nếu tóm tắt Thông điệp Rerum Novarum trong một dòng thì Thông điệp này sẽ được tóm tắt nhue sau: “Nền kinh tế hướng tới việc phục vụ con người chứ không phải ngược lại”.
“Nền kinh tế, công việc sản xuất và những thứ tương tự thực chất đều liên quan đến bản chất con người và phục vụ mục đích cao nhất của con người”, ông cho biết, đó là “về quê trời” và sống trong một “cộng đoàn hòa thuận với nhau”.
Giáo huấn xã hội và AI
Người tiền nhiệm của Đức Thánh Cha Lêô XIV là Đức cố Giáo hoàng Phanxicô đã kết hợp một số yếu tố của Giáo huấn xã hội Công giáo vào cách tiếp cận của Giáo hội đối với các vấn đề liên quan đến AI.
Vào tháng 12 năm 2023, Đức Phanxicô đã thúc giục các nhà lãnh đạo toàn cầu điều chỉnh AI theo hướng “theo đuổi hòa bình và thiện ích chung” và đồng thời nhấn mạnh rằng những đổi mới phải tránh “sự độc tài về công nghệ” và thay vào đó phải được sử dụng để phục vụ “mục đích vì tình huynh đệ nhân loại và hòa bình”.
Vào tháng 1, Bộ Giáo lý Đức tin đã công bố một “văn kiện” dài 30 trang giải thích rằng AI thiếu “sự phong phú về tính hữu hình, về sự tương quan và sự cởi mở của trái tim con người” và đồn thời cũng cho biết rằng sự đổi mới sẽ thúc đẩy “sự trân trọng mới đối với mọi thứ thuộc về con người”.
Ông Grabowski nói với CNA rằng khi AI tiếp tục phát triển và Giáo hội chính thức hóa Giáo huấn của mình về công nghệ mới, Đức Lêô XIV sẽ phải giải quyết một số vấn đề tương tự như Đức Lêô XIII đã từng phải đương đầu vào đầu thế kỷ 20.
AI đã được đưa vào nhiều nơi làm việc, chẳng hạn như các lĩnh vực tiếp thị, ngân hàng, chăm sóc sức khỏe và lập trình. Việc áp dụng AI đôi khi có thể cải thiện độ chính xác và hiệu quả nhưng lại gây ra lo ngại rằng công nghệ này có thể thay thế con người trong một số hoạt động nhất định.
Một bài báo của tờ New York Times vào ngày 25 tháng 5 đã lưu ý rằng một số nhà phát triển phần mềm tại Amazon đang phàn nàn rằng công việc của họ đang trở nên nhàm chán và vô nghĩa vì phần lớn mã hóa đã được tự động hóa bằng AI, trong khi những người lao động khác lại đang hoan nghênh năng suất tăng lên.
Mặt khác, trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, một bài báo của Forbes vào tháng 10 năm 2024 đã lưu ý rằng AI đang giúp các bác sĩ tìm ra những bất thường ở bệnh nhân và liên kết các triệu chứng với nhau để tăng tốc độ và độ chính xác của chẩn đoán y khoa.
Phát biểu với sự hỗ trợ của AI trong lĩnh vực y tế, ông Grabowski cho biết: “Có thể có lợi ích ở đó” với việc công nghệ giúp bác sĩ “xem xét các triệu chứng và có thể đưa ra những điều mà bác sĩ không thể hiểu được”.
“Chúng tôi không phản đối điều đó, nhưng giống như mọi thứ khác, cần phải có sự cân bằng”, ông nói.
Phù hợp với một số than phiền được báo cáo tại Amazon, ông Grabowski cho biết “công việc ngày càng cơ giới hóa” gây ra mối lo ngại và với AI, có rất nhiều hoạt động của “quy trình sáng tạo” và “quy trình tạo ra ý tưởng” với khả năng AI tạo ra nghệ thuật và tiểu thuyết, điều mà ông gọi là “có phần đáng báo động”.
“Có một khái niệm về quyền được làm việc có ý nghĩa đối với một người trong các văn kiện của Đức Lêô XIII”, ông nói thêm.
Một nguyên tắc khác của Thông điệp Rerum Novarum có thể giúp hướng dẫn giảng dạy về AI là mối bận tâm về “sự tôn trọng đối với tài sản, đối với tài sản sản xuất”, ông Grabowski lưu ý, đồng thời nhấn mạnh rằng một vấn đề với AI là “sự tôn trọng đối với quyền sở hữu trí tuệ”.
“Người ta hết sức lo ngại về thực tế là AI không thực sự tự tạo ra bất cứ thứ gì, do đó, nó tái sử dụng những ngôn từ và hình ảnh do những người thật khác tạo ra và thường làm như vậy mà không ghi rõ nguồn”, ông cho biết them.
Ông Grabowski cho biết việc Đức tân Giáo hoàng chọn Tông Hiệu Lêô là điều “thú vị”, vì thế giới đang ở “thời điểm rất quan trọng trong lịch sử kinh tế”. Ông bày tỏ hy vọng rằng mọi người sẽ dễ dàng đón nhận sự hướng dẫn luân lý được mong đợi từ Tòa thánh và trích dẫn một câu trong cuốn “What’s Wrong With The World” của G.K. Chesterton.
“Lý tưởng Kitô giáo không được thử nghiệm và thấy thiếu sót”, Chesterton viết. “Điều này được cho là khó khăn và chưa được thử nghiệm”.
Minh Tuệ (theo CNA)
