Hôm thứ Hai, Đức Thánh Cha Lêô XIV cảnh báo rằng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể làm trầm trọng thêm “các ý thức hệ phản nhân văn” trong y học khi các bác sĩ Công giáo và các nhà thần học luân lý bày tỏ quan ngại về tương lai của AI trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.
Trong thông điệp ngày 10 tháng 11 gửi đến Đại hội quốc tế về chủ đề “Trí tuệ nhân tạo và Y học: Thách đố đối với phẩm giá con người” do Học viện Giáo hoàng về Sự sống tổ chức, Đức Thánh Cha nói rằng việc bảo đảm “sự tiến bộ đích thực” trong y học tùy thuộc vào việc luôn đặt phẩm giá của mỗi con người lên hàng đầu.
“Thật dễ để nhận ra khả năng hủy diệt tiềm tàng của công nghệ, kể cả nghiên cứu y học, khi chúng phục vụ cho các ý thức hệ phản nhân văn”, Đức Thánh Cha Lêô XIV nói.
Ngài nhấn mạnh rằng những người chịu trách nhiệm đưa AI vào y học phải luôn nhớ rằng “các nhân viên y tế có ơn gọi và trách nhiệm trở thành những người bảo vệ và phục vụ sự sống con người, đặc biệt trong những giai đoạn dễ bị tổn thương nhất”.
“Thật vậy, tính mong manh của sự sống con người càng lớn thì sự cao quý mà người được giao phó chăm sóc càng phải lớn hơn”, Đức Thánh Cha nói thêm.
Thông điệp của Đức Thánh Cha Lêô XIV được đưa ra chỉ một ngày sau khi một tuyên bố khác của ngài về đạo đức trong lĩnh vực AI gây tranh luận trên mạng xã hội X (trước đây là Twitter). Tỷ phú công nghệ Marc Andreessen đã đăng tải lời chế giễu lời kêu gọi của Đức Thánh Cha về ngành công nghiệp AI, trong đó ngài kêu gọi “phát triển những hệ thống phản ánh công lý, tình liên đới và sự tôn trọng đích thực đối với sự sống”. Sau làn sóng chỉ trích, ông Andreessen dường như đã xóa bài đăng của mình.
Lo ngại của các bác sĩ Công giáo về việc AI được sử dụng trong bảo hiểm y tế
Những nhận định của Đức Thánh Cha hôm thứ Hai được đưa ra trong bối cảnh các bác sĩ Công giáo ngày càng lo ngại về việc trí tuệ nhân tạo có thể định hình việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe và tôn trọng phẩm giá con người trong các hệ thống y tế trên toàn thế giới.
Bác sĩ Kathleen Berchelmann, chuyên khoa nhi và là người sáng lập mạng lưới y tế trực tuyến My Catholic Doctor (Bác sĩ Công giáo của tôi) — kết nối các gia đình tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe Công giáo với các nhà cung cấp dịch vụ có cùng chí hướng — cho biết bà rất lo ngại về việc các công ty bảo hiểm ở Hoa Kỳ đang triển khai việc sử dụng AI.
Bà nói rằng các hệ thống thanh toán do AI điều hành “đang đẩy các nhà cung cấp dịch vụ y tế bảo vệ sự sống ra khỏi thị trường bảo hiểm, buộc họ chuyển sang hình thức tự chi trả, từ đó làm giảm khả năng tiếp cận dịch vụ y tế bảo vệ sự sống ở Mỹ”.
“Những gì tôi đang chứng kiến trong mối tương quan giữa AI và y tế là một cuộc chạy đua vũ trang về công nghệ”, bác sĩ Berchelmann nói. “Thật đáng tiếc, những người có nhiều tiền hơn lại sở hữu công nghệ cao hơn — và đó chính là các công ty bảo hiểm. Đó là United Health Care, Anthem Blue Cross Blue Shield, Elevance Health, Aetna, Cigna… Họ đang đầu tư hàng tỷ USD vào việc ‘quản lý sử dụng dịch vụ’, mà thực chất đồng nghĩa với việc ‘từ chối chi trả’”.
Vào ngày 1 tháng 10, hai công ty Aetna và Cigna đã triển khai hệ thống thanh toán tự động bằng AI trên toàn quốc, một động thái dẫn đến tình trạng mà các nhà phê bình gọi là “giảm mã hóa” (downcoding), trong đó các hãng bảo hiểm tự động hạ mức chi trả cho các bác sĩ bằng cách giảm mức mã hóa dịch vụ mà không cần xem xét chi tiết từng ca khám.
“Đặc biệt trong lĩnh vực y học bảo vệ sự sống, chúng ta đang chứng kiến việc ‘giảm mã hóa’ tự động, vì y học phục hồi khả năng sinh sản, tức là phương pháp điều trị nhằm tìm ra và xử lý nguyên nhân gốc rễ của tình trạng vô sinh, đòi hỏi thời gian lâu hơn nhiều so với việc thăm khám sơ bộ và chuyển sang thụ tinh trong ống nghiệm (IVF)”, bác sĩ Berchelmann giải thích.
“Thời gian thăm khám lâu hơn đòi hỏi mức mã hóa cao hơn. Nhưng nếu tôi chỉ làm một quy trình nhanh, tôi có thể xây dựng mức mã hóa thấp hơn. Do đó, AI dự đoán không thể nhận ra rằng tôi đang làm việc tốt hơn trong việc tìm ra nguyên nhân gốc rễ của bệnh”, bác sĩ Berchelmann cho biết thêm.
Bác sĩ Berchelmann thừa nhận “AI có tiềm năng rất lớn trong chẩn đoán và ứng dụng lâm sàng” và hy vọng các mô hình dự đoán trong tương lai sẽ chứng minh rằng “y học bảo vệ sự sống rẻ hơn nhiều so với IVF”. Tuy nhiên, bà cảnh báo rằng hiện nay “các công ty bảo hiểm, các doanh nghiệp chi trả bảo hiểm y tế, và các hãng dược có liên hệ với bảo hiểm — tất cả đều đang tận dụng AI để không phải thanh toán cho dịch vụ chăm sóc của bạn”.
Trong thông điệp của mình, Đức Thánh Cha Lêô XIV cũng thừa nhận ảnh hưởng của các lợi ích kinh tế trong lĩnh vực y tế và công nghệ:
“Xét đến những lợi ích kinh tế khổng lồ thường gắn liền với y học và công nghệ, cùng với các cuộc cạnh tranh giành quyền kiểm soát, điều thiết yếu là phải thúc đẩy sự hợp tác rộng rãi giữa tất cả những người làm việc trong lĩnh vực y tế và chính trị, vượt ra khỏi ranh giới quốc gia”, ngài nói.
AI không thể thay thế “sự gặp gỡ giữa con người” trong y học
Đức Thánh Cha nhấn mạnh rằng “các thiết bị công nghệ không bao giờ được phép làm suy giảm mối tương quan cá nhân giữa bệnh nhân và nhân viên y tế”.
“Nếu AI muốn phục vụ phẩm giá con người và việc chăm sóc sức khỏe cách hữu hiệu, chúng ta phải bảo đảm rằng nó thực sự giúp củng cố các mối tương quan nhân vị và chất lượng của việc chăm sóc được cung cấp”, ngài nói.
Đức Thánh Cha mô tả những tiến bộ công nghệ mới mà AI mang lại “mang tính lan tỏa sâu rộng hơn” so với cuộc cách mạng công nghiệp, bởi chúng có khả năng làm thay đổi “sự hiểu biết của chúng ta về các tình huống và cách chúng ta nhận thức về bản thân và người khác”.
“Hiện nay, chúng ta đang tương tác với những cỗ máy như thể chúng là những người đối thoại với chúng ta, và do đó gần như trở thành phần mở rộng của chúng”, ngài nhận định. “Theo nghĩa này, chúng ta không chỉ có nguy cơ quên đi khuôn mặt của những người xung quanh chúng ta, mà còn có thể quên đi cách nhận ra và trân quý tất cả những gì thực sự thuộc về con người”.
Hội nghị quốc tế kéo dài ba ngày của Vatican về AI và Y học (từ ngày 10 đến 12 tháng 11) là một trong số nhiều sự kiện gần đây bàn về đạo đức trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo — một chủ đề mà Đức Thánh Cha Lêô XIV xác định là trọng tâm trong triều đại Giáo hoàng của ngài.
Tại Diễn đàn Builders AI diễn ra tại Rôma vào tuần trước, nơi quy tụ các học giả, các giám đốc điều hành, các nhà hoạch định chính sách và doanh nhân Công giáo trong lĩnh vực AI, các giáo sư y khoa, các giám đốc công ty bảo hiểm, tuyên úy bệnh viện và các nhà sáng nghiệp đã cùng thảo luận về tương lai của AI trong y học Công giáo.
Louis Kim, nguyên Phó Chủ tịch phụ trách hệ thống cá nhân và AI của tập đoàn HP, chia sẻ rằng kết luận chung của diễn đàn là: “AI có thể hỗ trợ nhưng không bao giờ được thay thế sự gặp gỡ của con người trong lĩnh vực y tế Công giáo, và phải được xác định một cách rõ ràng rằng nó không phải là con người để bảo toàn tính toàn vẹn về mục vụ và Bí tích của việc chăm sóc”.
Giáo sư Daniel J. Daly, Giám đốc Trung tâm Thần học và Đạo đức trong Lĩnh vực Y tế Công giáo, đồng thời là Phó giáo sư Thần học Luân lý tại Đại học Boston, nói với CNA rằng ông lo ngại nếu các mô hình AI được triển khai trong các bệnh viện Công giáo chỉ được đào tạo để tối đa hóa “hiệu suất và lợi nhuận”, điều đó có thể dẫn đến “một thất bại lớn trong sứ mạng của hệ thống chăm sóc y tế Công giáo”.
“Điều khiến tôi lo lắng là AI có thể thay thế chứng tá sống động về Nước Thiên Chúa trong lĩnh vực y tế”, ông Daly nói. “Điều đó không bao giờ được phép xảy ra trong lĩnh vực chăm sóc y tế Công giáo, vì lĩnh vực y tế Công giáo không chỉ là về y học, mà còn nói về Chúa Giêsu Kitô và chứng tá cho sứ vụ chữa lành của Người mà chúng ta thấy trong Kinh Thánh”.
“Tôi thiết nghĩ điều quan trọng nhất là dù AI có làm gì đi nữa, nó phải giúp chúng ta thực thi những hành động của lòng thương xót, chứ không được khiến chúng ta né tránh những việc làm bác ái”, ông Daly cho biết thêm. “Nghĩa là, AI không được thay thế sự chăm sóc tận tình cũng như sự chăm sóc mục vụ mà chúng ta cung cấp thông qua y học”.
Minh Tuệ (theo CNA)
