Hàng trăm người tham dự Thánh lễ an táng tại hội trường giáo xứ của Nhà thờ Thánh Phanxicô Xaviê ở Owo, Nigeria, ngày 17 tháng 6 năm 2022. Thánh lễ đượ cử hành để cầu nguyện cho ít nhất 50 nạn nhân thiệt mạng trong một vụ tấn công vào ngày 5 tháng 6 bởi các tay súng trong Thánh lễ tại nhà thờ (Ảnh: CNS / Temilade Adelaja, Reuters)
Deborah Samuel Yakubu, một sinh viên Đại học Kitô giáo ở miền bắc Nigeria, đã bị một đám đông sinh viên Hồi giáo và các phần tử Hồi giáo cực đoan tấn công và sát hại vào tháng 5. Các quan chức trường học và nhân viên an ninh tại Đại học Sư phạm Shehu Shagari ở Sokoto, Nigeria, đã không thể cứu Yakubu khỏi đám đông săn lùng em sau khi bị cáo buộc rằng em đã phạm tội báng bổ đối với Hồi giáo trong một bài đăng trên một nhóm WhatsApp.
Vụ giết người đã gây ra sự phẫn nộ trên khắp Nigeria và kêu gọi bắt giữ những kẻ gây án. Nhưng việc bắt giữ những kẻ bị cáo buộc là kẻ cầm đầu hành vi bạo lực lại làm dấy lên nhiều cuộc biểu tình đòi thả các nghi phạm.
Vụ giết người và phản ứng đối với vụ việc đưa ra một mô tả rõ ràng về sự chia rẽ đầy biến động giữa các cộng đồng Hồi giáo và Kitô giáo ở Nigeria. Những căng thẳng này thậm chí còn gia tăng mạnh mẽ hơn chỉ vài tuần sau vụ đám đông giết người bởi một vụ tấn công của những phần tử Hồi giáo cực đoan nhắm vào nhà thờ Thánh Phanxicô Xaviê ở Owo, thuộc bang Ondo, tây nam, khiến hơn 50 người chết.
Sau khi Yakubu bị sát hại, các nhà lãnh đạo Kitô giáo và các nhóm tôn giáo đã lên tiếng về hành vi báng bổ và công lý đám đông (mob justice) ở Nigeria. “Hầu hết các tôn giáo khuyến cáo rằng một người vi phạm nên được báo cáo với cơ quan hợp pháp để đưa ra các hình phạt tương ứng”, Linh mục Cornelius Omonokhua nói. “Không ai khuyến nghị giết người ngoại tụng hoặc ‘công lý rừng rú’. Cụm từ địa phương đó đề cập đến các hình phạt giản lược được áp dụng bởi những người Nigeria không muốn chuyển các nghi phạm tội phạm cho cảnh sát. Nhiều người tin rằng hối lộ có khả năng đảm bảo cho nghi phạm được thả trước khi vụ án có thể được xét xử.
“Việc phán xét tội nhân là trách nhiệm duy nhất của Thiên Chúa Toàn năng”, Linh mục Omonokhua nói, chứ không phải một đám đông giận dữ trên đường phố. Cha Omonokhua là Thư ký điều hành của Hội đồng liên tôn Nigeria, tổ chức tìm cách cải thiện mối quan hệ giữa các cộng đồng Kitô giáo và Hồi giáo của quốc gia.
Cha Omonokhua cho biết rằng kiến thức không đầy đủ có thể khiến những người theo trào lưu chính thống Hồi giáo tự trừng phạt ai đó theo cách của chính họ bất chấp luật pháp, đồng thời cũng cho biết thêm rằng hành động của những tín đồ thiếu hiểu biết có thể tạo cho Hồi giáo và tất cả các tôn giáo một hình ảnh xấu.
“Những kẻ đã giết hại Yakubu hẳn đã học hỏi tôn giáo từ những giáo viên ngu dốt, những người đã truyền cho họ những cách giải thích sai lầm và chủ quan về các văn bản Hồi giáo thiêng liêng”, Cha Omonokhua nói. “Điều này kêu gọi việc đào tạo lại về tôn giáo, loại bỏ chủ nghĩa cực đoan và tái định hướng để mở ra một con đường ngắn hướng tới sự chung sống hòa bình và một xã hội lành mạnh”.
Salis Abdulsalam, một người Hồi giáo, nỗ lực làm việc để thúc đẩy mối quan hệ giữa các cộng đồng ở Jos, một thành phố ở Tiểu bang Cao nguyên Trung phần của Nigeria, và tổ chức một giải đấu bóng đá hàng năm giữa các tín đồ Hồi giáo và Kitô giáo. Ông đổ lỗi cho các nhà lãnh đạo tôn giáo vì đã không giải quyết được chủ nghĩa cực đoan, đồng thời gọi vấn đề này là “đỉnh điểm của sự thất bại tâm linh”.
“Hồi giáo hoặc Kitô giáo có thể giải quyết các vấn đề tâm linh một cách rõ ràng trên cơ sở đạo đức, nhưng việc tìm kiếm sự ưu thế [về mặt chính trị] này trong các tôn giáo, vì vậy vấn đề tâm linh bị gạt sang một bên”, ông Abdulsalam nói, dẫn dắt người dân Nigeria đến “sự cực đoan, ở đó người ta muốn sự giết chóc”.
Ông Abdulsalam gợi ý rằng các nhà lãnh đạo tinh thần của quốc gia nên được đào tạo về các quá trình xây dựng hòa bình và hòa giải bên cạnh việc học hỏi tôn giáo của họ.
Cha Omonokhua cho biết rằng một số nhà thuyết giảng “ngụy tạo” đã trình bày một khái niệm sai lệch về Thiên Chúa trong những lời giảng dạy của họ. “Mọi lĩnh vực của cuộc sống nhất thiết phải được đào tạo và huấn luyện thích hợp, và tôn giáo không nên khác biệt”, Cha Omonokhua nói. “Các nhà thuyết giảng tôn giáo cần được đào tạo bài bản trong tôn giáo của họ và về các tôn giáo khác để ngăn chặn hành động truyền bá và tẩy não tôn giáo”.
Nếu những người trẻ được giáo dục đúng cách, Cha Omonokhua nói, “họ sẽ có ý thức về nhân quyền và chống lại những kẻ tẩy não họ… và những kẻ trục lợi tài trợ cho bạo lực. Họ sẽ nhận thức rằng hòa bình là một ưu điểm đã ăn sâu vào Kitô giáo và Hồi giáo”.
Đây không phải là vụ tấn công đầu tiên nhằm vào một Kitô hữu ở Nigeria vì cáo buộc báng bổ. Vào năm 2016, Eunice Elisha Olawale, một nhà truyền giáo Kitô giáo, đã bị giết hại bởi một đám đông phẫn nộ khi chị thuyết giảng trên đường phố Abuja, thành phố thủ đô của Nigeria. Không có vụ bắt giữ nào mặc dù có những lời kêu gọi truy tố những kẻ thủ phạm của tội ác này.
Và vào ngày 2 tháng 6 năm 2016, Bridget Agbahime đã bị sát hại sau khi chị cũng bị tình nghi phạm tội báng bổ. Trong trường hợp này, những kẻ giết người đã bị bắt giữ, thế nhưng, họ được trả tự do sau đó 5 tháng. Chính quyền khu vực do người Hồi giáo kiểm soát từ chối đưa ra bất kỳ lời giải thích nào về việc trả tự do cho những người này.
Nigeria bị chia rẽ sâu sắc dọc theo các ranh giới tôn giáo giữa miền nam do Kitô giáo thống trị và miền bắc do Hồi giáo thống trị. Các nhà lãnh đạo chính trị thường làm trầm trọng thêm sự căng thẳng tôn giáo trong nước, lợi dụng những căng thẳng này để đạt được những lợi ích bầu cử. Giờ đây, khi Nigeria chuẩn bị cho cuộc tổng tuyển cử vào tháng 2 năm 2023, căng thẳng liên tôn đang ngày càng gia tăng.
“Bạo lực có động cơ tôn giáo ở Nigeria xảy ra do sự thiếu hiểu biết của người dân rằng chúng ta không thể chiến đấu cho Thiên Chúa; Thiên Chúa có đủ quyền năng để tự mình chiến đấu”, Nữ tu Eucharia Madueke, Điều phối viên của Mạng lưới Đức tin và Công lý Châu Phi có trụ sở tại Washington, cho biết. “Khi chúng ta giết người nhân danh Thiên Chúa, chúng ta đang phá hủy công trình sáng tạo của Ngài”.
“Sự náo động bắc-nam đang diễn ra trong các cuộc bầu cử sơ bộ [của đảng chính trị] đang thổi bùng ngọn lửa của sự chia rẽ tôn giáo, và tôi cầu nguyện để điều này sẽ sớm được giải quyết”, Nữ tu Madueke nói.
Bạo lực tôn giáo và các vụ tấn công chống lại các cộng đồng Kitô giáo rất phổ biến ở Nigeria. Một báo cáo của Hiệp hội Quốc tế về Quyền tự do Dân sự và Pháp quyền cho thấy ít nhất 3.462 Kitô hữu đã bị sát hại ở Nigeria trong 200 ngày đầu năm 2021. Hiệp hội báo cáo rằng 3.000 Kitô hữu đã bị bắt cóc trong khoảng thời gian đó và 300 nhà thờ đã bị tấn công.
Năm ngoái, nhóm ủng hộ tự do tôn giáo ‘International Christian Concern’ (ICC) đã chỉ định Nigeria là một trong những “Những kẻ bức hại của năm” hàng đầu thế giới vì sự khoan dung của chính phủ đối với các cuộc đàn áp tôn giáo. Báo cáo của I.C.C. lưu ý rằng Nigeria là nơi nguy hiểm nhất trên trái đất đối với Kitô hữu, và ước tính có khoảng 50.000 đến 70.000 Kitô hữu đã bị giết hại ở Nigeria kể từ năm 2000.
Open Doors, một tổ chức phi giáo phái phục vụ và hỗ trợ các Kitô hữu bị đàn áp trên toàn thế giới, đã xếp Nigeria ở vị trí thứ 7 trong Danh sách theo dõi thế giới gồm 50 quốc gia nơi bị coi là nguy hiểm đối với các Kitô hữu.
Trong ba tháng đầu năm 2022, 896 thường dân Nigeria đã bị giết hại bởi các tay súng Hồi giáo cực đoan; theo Open Doors, hàng trăm người trong số họ là người Kitô hữu bị sát hại vì đức tin của họ.
Vào tháng 12 năm 2019, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã đưa Nigeria vào danh sách đen vì tham gia hoặc dung túng cho việc vi phạm nghiêm trọng tự do tôn giáo, và vào năm 2020, các quan chức Hoa Kỳ đã chỉ định Nigeria là “quốc gia cần quan tâm đặc biệt” sau sự gia tăng đột biến của tình trạng bạo lực tôn giáo và làn sóng của các vụ giết người ở miền bắc đất nước.
Nhưng chưa đầy một năm sau, trong một động thái khiến các nhà phê bình choáng ngợp, Nigeria đã được loại khỏi danh sách của Bộ Ngoại giao. Cái chết của Samuel đã xảy ra chỉ 6 tháng sau khi Nigeria được loại khỏi danh sách trên. Các nhà phê bình quốc tế và Hiệp hội Kitô giáo Nigeria cho rằng vụ giết người là bằng chứng cho thấy Nigeria không nên bị loại bỏ khỏi danh sách này.
Để nâng cao nhận thức về sự khoan dung tôn giáo, các nhóm liên tôn giáo ở Nigeria đã và đang tiếp cận nhằm phi cực đoan hóa những người trẻ tuổi, tìm cách dạy họ cách hợp tác để chấm dứt chủ nghĩa cực đoan và xung đột tôn giáo bạo lực, đặc biệt là ở miền bắc bị ảnh hưởng nặng nề.
Nữ tu Madueke gần đây đã tổ chức một hội thảo về phi cực đoan hóa ở miền bắc Nigeria. Trước hội thảo, Nữ tu Madueke đã tổ chức một cuộc gặp gỡ trực tuyến với những người trẻ tuổi và các nhà lãnh đạo cộng đồng để lên kế hoạch cho chương trình. Sau hội thảo xây dựng hòa bình, các tham dự viên tham gia hội nghị, khoảng 100 thanh thiếu niên, đã quyết định thành lập các nhóm để quay trở lại các cộng đồng của họ và nâng cao nhận thức về lòng khoan dung tôn giáo và sự chung sống hòa bình.
Samuel Sunkur là một trong tham dự viên tham gia hội thảo. Sunkur, một người Công giáo, cho biết các vụ tấn công thường xuyên nhằm vào các Kitô hữu ở Jos đã khiến anh ủng hộ bạo lực phòng thủ chống lại chủ nghĩa cực đoan Hồi giáo như là con đường duy nhất để tiến về phía trước. Nhưng sau khi hoàn thành chương trình, anh Sunkur tin rằng hòa bình có thể đạt được thông qua đối thoại.
“Khi những người trẻ tuổi thất vọng và hung hăng, họ sẽ trở nên bạo lực”, Sunkur phát biểu với America. “Nhưng việc trở nên có ý thức và nhận thức được những vấn đề này thông qua các cuộc hội thảo sẽ khiến họ chấp nhận hòa bình và đối thoại”.
Kể từ khi được thành lập vào năm 1983, tổ chức đã làm việc với các chính phủ, các nhà hoạt động và các nhà lãnh đạo cộng đồng để thúc đẩy hòa bình và thúc đẩy công bằng xã hội trong các cộng đồng địa phương. Vào tháng Giêng, Nữ tu Madueke và nhóm của Sơ đã tổ chức một cuộc hội thảo để thu hút những người trẻ tuổi về vấn đề bạo lực tôn giáo, an ninh và cách thúc đẩy hòa bình bền vững trong các cộng đồng của họ.
Nữ tu Madueke cho biết hội thảo khuyến khích những người trẻ tuổi “tôn trọng tất cả mọi người cho dù người đó là ai vì họ được tạo dựng theo Hình ảnh của Thiên Chúa”.
“Chúng tôi nói với họ rằng khi sự sống của một cá nhân bị đe dọa, họ phải hành động và lên tiếng để bảo vệ sự sống đó thông qua đối thoại”.
Nữ tu Madueke cho biết nỗ lực đã tạo ra một sự tác động. Các tham dự viên tham gia hội thảo đã tạo một cuộc trò chuyện nhóm trên WhatsApp, nơi họ nói về kế hoạch tiếp cận với những người trẻ Nigeria khác về việc xây dựng hòa bình.
Cha Omonokhua lưu ý rằng nếu không có cuộc đối thoại được cải thiện giữa các tín đồ Hồi giáo và Kitô giáo, Nigeria sẽ tiếp tục trải qua bạo lực và thù hận do tôn giáo thúc đẩy. Nhằm phi cực đoan hóa những người đã lớn lên với sự hiểu biết và giải thích lệch lạc về Kinh Thánh, Cha Omonokhua nói, các học giả tôn giáo nên tham gia vào “cuộc trao đổi thần học”.
Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả, Cha Omonokhua cho rằng điều này không nên bị coi nhẹ như là một cuộc đàm luận mang tính trí tuệ mà cần có sự tham gia tích cực của các nhà lãnh đạo cộng đồng và những người ở cấp cộng đồng địa phương.
“Một trong những nguyên tắc của vấn đề đối thoại liên tôn đó là chấp nhận những gì gắn kết chúng ta và khoan dung với các tôn giáo khác vốn có thể mâu thuẫn với tôn giáo của chúng ta”, Cha Omonokhua nói. “Đối thoại chân thành với việc trình bày giảng giải chân thực các văn bản thiêng liêng có thể giải thoát tôn giáo khỏi việc bị lợi dụng như một công cụ bạo lực”.
Minh Tuệ (theo America)
