Nhân dịp Giáo hội Công giáo cử hành Lễ kính Thánh Maximilian Kolbe, Giám đốc Điều hành của Mạng lưới Vận động Công giáo (Catholic Mobilizing Network) đã chia sẻ niềm hy vọng về việc Hoa Kỳ sẽ tiến tới xóa bỏ hoàn toàn án tử hình trong tương lai.
Một lá cờ Mỹ bay sau hàng rào thép gai
Vào ngày 14 tháng 8, phụng vụ cử hành Lễ Thánh Maximilian Kolbe, vị Linh mục người Ba Lan đã hy sinh mạng sống của mình vào năm 1941 tại trại tử thần Auschwitz của Đức Quốc xã để cứu một người cha trẻ.
Hiện nay, Thánh Maximilian là bổn mạng của phong trào bảo vệ sự sống. Vị Linh mục người Ba Lan trở thành ngọn đèn soi đường cho những người Công giáo hoạt động hướng tới việc chấm dứt án tử hình, trong đó có Catholic Mobilizing Network, một tổ chức phi lợi nhuận tại Hoa Kỳ hoạt động vì mục tiêu này.
Năm 2018, Đức cố Giáo hoàng Phanxicô đã sửa đổi Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, khẳng định rõ ràng lập trường lên án án tử hình. Bản văn hiện nay có nội dung như sau: “Giáo hội dạy, dưới ánh sáng Tin Mừng, rằng ‘án tử hình là điều không thể chấp nhận được vì là một sự tấn công nhắm vào tính bất khả xâm phạm và phẩm giá của con người’”.
Bà Krisanne Vaillancourt Murphy, Giám đốc Điều hành của Catholic Mobilizing Network, đã trao đổi với Vatican News để chia sẻ nhận định về thực trạng án tử hình và những chuyển biến dần dần trong nhận thức công chúng tình hình hiện tại của án tử hình và nhận thức của công chúng cũng như luật pháp đang dần thay đổi.
Bà có thể cho biết một số thực trạng hiện tại của án tử hình ở Hoa Kỳ vào thời điểm năm 2025 này?
Vào tháng 12 vừa qua, phong trào phản đối án tử hình đã đạt được một chiến thắng lịch sử khi Tổng thống đương nhiệm khi đó là Joe Biden giảm án cho 37 trong số 40 cá nhân đang nằm trong danh sách tử hình liên bang.
Tuy nhiên, chỉ 7 tháng sau, Hoa Kỳ lại chứng kiến sự gia tăng trở lại các vụ hành quyết ở cấp bang. Tính đến thời điểm hiện tại, 10 bang đã thi hành án đối với 28 người — tăng so với tổng số 25 vụ hành quyết trên toàn quốc trong năm 2024. Riêng trong tháng tới, 4 người đàn ông khác dự kiến sẽ phải đối mặt với án tử hình do nhà nước phê chuẩn.
Chúng tôi cũng nhận thấy một số bang đang tìm cách áp dụng án tử hình theo những phương thức mới, bao gồm việc sử dụng hoặc phục hồi các biện pháp hành quyết cũ, và ở một vài bang còn có dự luật mở rộng phạm vi áp dụng án tử hình.
Bà hiểu rất rõ phong trào xóa bỏ án tử hình, ngoài những tiêu đề về số vụ hành quyết. Điều gì quan trọng mà công chúng nên biết về thời điểm này?
Trước sự gia tăng số vụ hành quyết, nhiều người đặt câu hỏi: Điều này có ý nghĩa gì đối với tiến trình xóa bỏ án tử hình?
Ở nhiều khía cạnh, án tử hình giống như ánh sáng ta thấy từ những vì sao xa xôi — nó vẫn sáng không phải vì nó còn sống động, mà vì phải mất thời gian để ánh sáng tắt đi. Điều này hoàn toàn đúng với hệ thống án tử hình của Hoa Kỳ ngày nay.
Nhiều người bị hành quyết trong năm nay đã bị kết án tử cách đây hơn 20 hoặc 30 năm. Có người bị xét xử theo những điều luật mà sau này đã được sửa đổi — như quyền của thẩm phán được đảo ngược phán quyết của bồi thẩm đoàn — nhưng không được áp dụng hồi tố. Và trong nhiều trường hợp, các thành viên bồi thẩm đoàn sau này công khai tuyên bố rằng nếu khi đó họ được xem đầy đủ các bằng chứng hiện nay, họ sẽ không bao giờ bỏ phiếu kết án tử hình ngay từ đầu.
Những vụ việc này là di sản của quá khứ. Nhưng nếu nhìn vào hiện tại, chúng ta có thể thấy nhiều dấu chỉ của hy vọng.
Chẳng hạn, số bản án tử hình mới vẫn ở mức thấp kỷ lục. Tính đến nay trong năm 2025, chỉ có 10 người bị kết án tử hình tại 6 bang — giảm 30% so với cùng kỳ năm ngoái.
Các cuộc khảo sát và phân tích dư luận cũng cho thấy phần lớn người dân Hoa Kỳ ngày càng ít ủng hộ án tử hình. Vào tháng 11 năm 2024, Gallup báo cáo rằng tỷ lệ ủng hộ án tử hình đã giảm xuốngchỉ còn 53% — mức thấp nhất kể từ thập niên 1970.
Người trẻ đang dẫn đầu xu hướng này: 42% thế hệ Gen Z ủng hộ án tử hình so với 62% thế hệ bùng nổ trẻ sơ sinh (baby boomer). Cách đây 20 năm trước, các nhóm thế hệ này đều có tỷ lệ ủng hộ gần bằng mức trung bình toàn quốc, chỉ chênh lệch khoảng 3 điểm phần trăm. Nhưng khi các thế hệ trẻ bước vào tuổi trưởng thành, họ đã tách khỏi mức trung bình này, ngày càng ít ủng hộ án tử hình.
Vai trò của người Công giáo trong sự thay đổi này là gì?
Một số nghiên cứu khác đã phân tích sự suy giảm ủng hộ án tử hình dựa trên tôn giáo thay vì khoảng cách thế hệ.
Điểm tích cực là mức ủng hộ án tử hình của người Công giáo giảm mạnh hơn bất kỳ nhóm tôn giáo nào khác từ thập niên 1970 đến năm 2022. Mức giảm này còn rõ nét hơn nơi những người Công giáo tự nhận mình tham dự Thánh lễ hằng tuần (theo dữ liệu của Hiệp hội Lưu trữ Dữ liệu Tôn giáo).
Điều này cho thấy Giáo huấn của Giáo hội thực sự có tác động, và những người ngồi trên ghế nhà thờ để lắng nghe Giáo huấn ấy thường phản ánh lập trường đó trong quan điểm của mình về án tử hình.
Là người Công giáo, chúng ta được mời gọi kiên vững trong niềm hy vọng như thế nào, bất chấp những khoảnh khắc có thể giống như sự thất bại—đặc biệt là trong Năm Thánh này? Với cương vị là Giám đốc Điều hành của tổ chức phi lợi nhuận Công giáo cấp quốc gia hoạt động nhằm chấm dứt án tử hình tại Hoa Kỳ, tôi tìm thấy nghị lực và hy vọng để tiếp tục công việc — ngay cả giữa những thử thách — nhờ những tiến bộ tôi đã chứng kiến, đặc biệt là những tiến bộ do người Công giáo dẫn đầu.
Năm nay, chúng ta đặc biệt chú tâm tìm kiếm niềm hy vọng trong đời sống hằng ngày khi đáp lại lời mời gọi của Năm Thánh để trở nên Những người Hành hương của Hy vọng. Và ngay cả ngoài thời điểm đặc biệt này, chúng ta còn được nâng đỡ nhờ năm phụng vụ, vốn chất chứa những cột mốc hy vọng suốt 12 tháng mỗi năm.
Một trong những cột mốc đó chính là hôm nay (ngày 14 tháng 8), khi chúng ta mừng Lễ Bổn mạng của mình — Thánh Maximilian Kolbe, OFM Conv.
Thánh Maximilian, một tu sĩ Dòng Phanxicô Viện tu, đã bị mật vụ Gestapo của Đức bắt giữ và giam tại trại tử thần Auschwitz Đức Quốc xã. Trong thời gian bị giam cầm tại đây, Thánh Maximilian đã tình nguyện chết thay cho một người cha trẻ bị chọn đưa vào hầm bỏ đói cho đến chết.
Sau ba tuần không có thức ăn, Thánh Maximilian là người tù duy nhất còn sống trong hầm. Cuối cùng, ngài bị tiêm thuốc độc acid carbolic cho đến chết.
Người cha trẻ được Thánh Maximilian cứu sống, ông Franciszek Gajowniczek, đã sống đến năm 1995. Ngày nay, Thánh Maximilian được tôn kính như Bổn mạng của các tù nhân, gia đình và phong trào bảo vệ sự sống.
Nguyện xin Thánh Maximilian tiếp tục chuyển cầu cho chúng ta trong nỗ lực bền bỉ nhằm xóa bỏ án tử hình tại Hoa Kỳ, và mang đến niềm hy vọng cho những ai đang phải oằn mình dưới gánh nặng của cái chết do nhà nước áp đặt.
Minh Tuệ (theo Vatican News)
